Objawy mononukleozy u dzieci i dorosłych. Jak odróżnić tę chorobę od zwykłej infekcji?

Mononukleoza zakaźna to wirusowa choroba, której objawy mogą przypominać zwykłe przeziębienie lub anginę. Pojawia się m.in. silny ból gardła, katar, gorączka (niekiedy wysoka). Niestety choroba ta zwykle nie mija tak szybko jak przeziębienie. Może dawać o sobie znać tygodniami (gorączka utrzymuje się czasem 14 dni) i pozostawić po sobie powikłania. Warto wiedzieć, że nie ma leków, które pozwoliłyby szybko pokonać wirusa. Można natomiast wspierać organizm w walce z drobnoustrojami i ograniczać objawy, stosując leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. 

Raz przechorowana mononukleoza daje trwałą odporność. Nie ma natomiast szczepień, które uchroniłyby nas przed mononukleozą. 

Jak dochodzi do zakażenia mononukleozą? 

Mononukleoza zakaźna przenosi się drogą kropelkową. Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku bezpośredniego kontaktu ze śliną nosiciela. Wystarczy np. użyć jego sztućców lub napić się ze wspólnego kubka. Najłatwiejszą i najszybszą drogą transmisji jest romantyczny pocałunek, dlatego mononukleozę określa się również mianem choroby pocałunków. Dość często miniepidemie tego schorzenia mają miejsce po wakacyjnych obozach lub po prostu po młodzieżowych imprezach. 

Ryzyko zakażenia wywołującym mononukleozę wirusem EBV niosą za sobą również transfuzje krwi i przeszczepy narządów. 

Objawy mononukleozy u dorosłych, dzieci i młodzieży

Na mononukleozę zakaźną najczęściej chorują dzieci i młodzież, choć choroba ta nie omija również dorosłych. Pierwsze objawy choroby pojawiają się 30-50 dni od kontaktu z patogenem (od momentu zakażenia).  

Objawy mononukleozy u dzieci

Na mononukleozę zakaźną zwykle chorują dzieci w wieku przedszkolnym. U dzieci choroba ta zwykle ma tzw. charakter bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Pojawić się mogą:

• zmęczenie,
• ból gardła,
• brak łaknienia,
• stan podgorączkowy lub lekka gorączka.

Tego typu symptomy mogą utrzymywać się kilka dni i zniknąć nawet bez leczenia. 

Objawy mononukleozy u dorosłych i młodzieży

U dorosłych i młodzieży najczęściej mamy do czynienia z pełnoobjawowym przebiegiem mononukleozy zakaźnej. Początki choroby zwykle są dość łagodne i przypominają lekka sezonową infekcję. Występują:

• senność,
• bóle mięśni i stawów,
• zaburzenia apetytu,
• zmęczenie.

Z czasem pojawiają się objawy, które już trudno przeoczyć, bo dają się choremu mocno we znaki. Są to:

• silny ból gardła i migdałków podniebiennych,
• biało-szary nalot na migdałkach,
• wybroczyny na granicy podniebienia twardego i miękkiego,  
• problemy z połykaniem,
• katar i uczucie zatkanego nosa,
• wysoka gorączka (może utrzymywać się 10-14 dni),
• nieprzyjemny, mdły zapach z ust,
• powiększone, bolesne węzły chłonne na szyi (mogą być wielkości nawet orzecha włoskiego),
• tzw. objaw Glanzmana, czyli obrzęk powiek, nasady nosa oraz łuków brwiowych,
• nudności i bóle brzucha spowodowane powiększeniem się śledziony i wątroby,
• wysypki skórne na tułowiu, rękach i nogach - mogą mieć charakter plamisty, plamisto-grudkowy lub niewielkich wybroczyn,
• gdy wirus dostanie się do wątroby, u chorego na mononukleozę występują objawy żółtaczki. 

Objawy mononukleozy zakaźnej utrzymują się 2-4 tygodnie. 

Mononukleoza zakaźna – jakie zrobić badania, by rozpoznać chorobę 

Na pierwszy rzut oka mononukleoza przypomina anginę. Lekarz może zaobserwować zmiany w gardle i powiększone węzły chłonne. Jego niepokój powinna zwrócić jednak powiększona wątroba (może ją wyczuć, wykonując badanie palpacyjne, czyli dotykając brzucha). Pełne rozpoznanie można jednak postawić dopiero na podstawie badań laboratoryjnych z krwi. Przydatne jest wykonanie:

• Morfologii krwi. Widoczne jest w niej podwyższenie stężenia białych krwinek z przewagą limfocytów oraz obecność tzw. limfocytów atypowych. 
• Prób wątrobowych. Znaczne odchylenia widać w pomiarze enzymów wątrobowych (AST i ALT są znacznie podwyższone). 
• Przeciwciał swoistych dla antygenów wirusa EBV. Są one odpowiedzią organizmu na wniknięcie wirusa do komórek. Ich zadaniem jest zniszczenie EBV. Obecność przeciwciał IgM świadczy o świeżym zakażeniu. Natomiast o przebytym w przeszłości zakażeniu świadczy obecność przeciwciał IgG. Uwaga! Jeśli badanie ilości przeciwciał IgM  zostanie wykonane za wcześnie (w czasie krótszym niż 2-3 tygodnie od zakażenia) wynik może być fałszywie ujemny – przeciwciała są obecne, ale w stężeniu niewykrywalnym przez test. 
• Odczynu Paula-Bunnella-Davidsohna. O mononukleozie świadczy obecność przeciwciał heterofilnych, które pojawiają się pod koniec drugiego tygodnia choroby i utrzymują się 3-6 m-cy, a nawet dłużej.  (Uwaga! Tego typu badanie w formie testu kasetowego można kupić w aptece!)
• Testu PCR w kierunku mononukleozy (tylko w niektórych laboratoriach). Dzięki niemu można wykryć obecność wirusa we krwi, a nawet ocenić jego ilość w danej objętości krwi. To przydatne szczególnie w przypadku chorych z niedoborami odporności.  

Pomocne w diagnostyce mononukleozy zakaźnej może być USG jamy brzusznej. Widać w nim powiększone narządy miąższowe – wątrobę oraz śledzionę.

Diagnoza mononukleozy w wyniku błędu diagnostycznego

Czasami mononukleoza wykrywana jest przypadkowo. Ponieważ jej objawy przypominają anginę, lekarze przepisują chorym antybiotyki, np. amoksycyklinę lub ampicylinę. U chorych na mononukleozę leki te po 7–10 dniach od podania pierwszej dawki wywołują charakterystyczną czerwoną, wyraźną i bardzo swędzącą wysypkę. Jest ona toksyczną reakcją na lek i bezpośrednio wskazuje na błąd diagnostyczny - nie mamy do czynienia z anginą, a z mononukleozą zakaźną. 

Leczenie mononukleozy zakaźnej

Nie ma leku, który spowodowałby zatrzymanie infekcji, wyhamowując namnażanie wirusa. Można natomiast zmniejszać objawy choroby i wspierać organizm w walce z infekcją. Dzięki temu przejdziemy chorobę łagodniej i szybciej. 

Obniżanie gorączki 

Wysoka temperatura może utrzymywać się nawet kilkanaście dni, znacznie osłabiając chorego. By ją ograniczyć, warto stosować leki zawierające paracetamol lub ibuprofen (jeśli temperaturę ciężko zbić, można je zażywać na zmianę, żeby nie doprowadzić do przedawkowania jednego z leków). Przydatne są także chłodne okłady na czoło, łydki, przedramiona). Działanie przeciwgorączkowe mają również napar z lipy oraz sok malinowy i z czarnego bzu. Bardzo ważne jest także solidne nawadnianie organizmu. Chory powinien wypijać 2-3 litry płynów na dobę.

Ograniczamy ból gardła

Zmniejszą go te same leki, które stosujemy przy gorączce, czyli paracetamol i ibuprofen. Dodatkowo warto płukać gardło roztworem sody (pół łyżeczki na pół szklanki letniej wody, stosuj 3 razy dziennie) i naparami ziołowymi (np. z szałwii i rumianku). Sprawdza się również stosowanie tabletek na ból gardła. Wielu osobom pomaga ssanie kostek lodu. 

Jak walczyć z gęstym katarem

Ważne jest nawilżanie śluzówki roztworem wody morskiej i oczyszczanie nosa (z każdej dziurki osobno, bo w przeciwnym razie łatwo można doprowadzić do zapalenia zatok). Dodatkowo można stosować nebulizacje z roztworu soli fizjologicznej i ziołowe inhalacje z wykorzystaniem olejków eterycznych (np. eukaliptusowego, sosnowego). Warto też dbać, by powietrze w pokoju chorego było chłodne (ok. 19 st. C) i dobrze nawilżone. To ułatwi oddychanie i zmniejszy przesuszenie śluzówek. 

Sposoby na zmęczenie i osłabienie

Osoba cierpiąca na mononukleozę powinna prowadzić oszczędzający tryb życia - i w czasie trawiania ostrej fazy infekcji oraz wtedy, gdy już czuje się lepiej. To ważne szczególnie z powodu towarzyszącego chorobie powiększenia śledziony. Intensywna aktywność fizyczna może bowiem doprowadzić do pęknięcia tego narządu, co stanowi zagrożenie życia. Dopiero gdy śledziona wróci do naturalnych rozmiarów, można powrócić do zwykłej aktywności. Oszczędny tryb życia, czyli polegiwanie, wysypianie się przyspieszy też proces zdrowienia i zmniejszy ryzyko wystąpienia zespołu przewlekłego zmęczenia, który może być powikłaniem mononukleozy

Dieta w mononukleozie

U osób cierpiących na mononukleozę zastosowanie ma tzw. dieta lekkostrawna. Lepiej unikać dań smażonych, lepsze będą gotowane i pieczone. Z powodu bólu gardła chorzy chętnie zjadają warzywne zupy-krem serwowane w temperaturze pokojowej. Niewskazane są dania ostre, kwaśne, słone. Ważne jest nawadnianie, a więc serwowanie choremu soków, musów, nektarów owocowo-warzywnych. Produkty te dodatkowo dostarczają witamin i mikroelementów wzmacniających organizm w walce z chorobą. 

Rokowania w przypadku mononukleozy 

Mononukleoza zwykle ustępuje samoistnie, zwykle w ciągu 2-3 miesięcy. Osłabienie układu odpornościowego po chorobie może utrzymywać się jednak nawet do roku. U 1 na 2000 osób może dojść do przewlekłej postaci choroby. Wówczas objawy utrzymują się przez miesiące. W leczeniu ostrej i przewlekłej postaci mononukleozy zwykle konieczne jest włączenie kortykosteroidów. 

Powikłania mononukleozy zakaźnej 

Powikłania są dość rzadkie. Te najpoważniejsze występują w 5 proc. przypadków. Powikłaniem mononukleozy może być:

• zapalenie wątroby,
• pęknięcie śledziony,
• zapalenie mięśnia sercowego oraz tkanek otaczających serce,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• porażenia nerwów czaszkowych,
• zapalenie płuc,
• niedokrwistość, małopłytkowość, niedobór białych krwinek. 

Mononukleoza zwiększa również nieznacznie ryzyko wystąpienia niektórych rodzajów nowotworów, m.in.:

• chłoniaka Burkitta,
• raka nosogardła,
• ziarnicy złośliwej
• raka migdałków podniebiennych i ślinianek przyusznych,
• chłoniaków ośrodkowego układu nerwowego.