Prawie każdy wie, czym jest zachowek, ale czy na pewno znasz wszystkie przepisy z nim związane? Niektóre niuanse mogą cię zaskoczyć. Czy zachowek należy się również od darowizny? Czy umowa dożywocia pozwala uniknąć spłaty zachowku? Czy zachowek można dziedziczyć, a prawo do zachowku może się przedawnić? Sprawdź, co mówią przepisy.
Zachowek chroni spadkobierców ustawowych, którzy zostali pominięci przez spadkodawcę. Nie zostanie wypłacony, jeśli osoba do niego uprawniona nie upomni się o to. Co jeszcze warto wiedzieć o zachowku?
1. Zachowek należy się również od darowizny
Darowizny udzielone przez spadkodawcę za życia zalicza się do masy spadkowej. Oznacza to, że pozew o zachowek można wnieść nawet, gdy w majątku spadkowym nie znajdowało się nic w chwili śmierci spadkodawcy – bo przekazał wszystko za życia np. jednemu z dzieci. Dokonanie takiej darowizny nie chroni obdarowanego przed roszczeniem o zachowek, z którym mogą wystąpić spadkobiercy ustawowi (np. pozostałe dzieci zmarłego). Mimo że spadek był „pusty”, mogą domagać się tzw. uzupełnienia zachowku.
WAŻNE! Jeśli darowizna została dokonana co najmniej 10 lat przed śmiercią spadkodawcy, to nie uwzględnia się jej przy obliczaniu zachowku. Obdarowany nie ponosi wtedy odpowiedzialności za uzupełnienie zachowku. Ale uwaga! Zasada ta dotyczy wyłącznie roszczeń o zachowek od osób, które nie są spadkobiercami ustawowymi (osób niespokrewnionych, np. konkubiny zmarłego ojca). W przypadku spadkobierców, np. dzieci nie ma zastosowania. Roszczenie o uzupełnienie zachowku przedawnia się na takich samych zasadach, jak możliwość żądania zachowku (więcej w ramce).
2. Umowa dożywocia pozwala uniknąć spłaty zachowku
Jeśli zamiast umowy darowizny przyszły spadkodawca podpisze ze swoim spadkobiercą umowę dożywocia, pominięci spadkobiercy nie będą mogli od jej wartości żądać zachowku. Dzieje się tak dlatego, że własność nieruchomości nie jest w tym wypadku przenoszona bezpłatnie (jak na podstawie umowy darowizny), tylko w zamian za opiekę nad przyszłym spadkodawcą (zapewnienie mu dożywotniego mieszkania i utrzymywanie go).
3. Zachowek to nie zawsze połowa wartości udziału spadkowego
Dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym należy się osobom uprawnionym do zachowku (zstępnym, wstępnym i małżonkowi spadkodawcy), które są trwale niezdolne do pracy (ze względu na wiek lub niepełnosprawność) oraz małoletnim. W pozostałych przypadkach będzie to połowa wartości tego udziału.
4. Zachowek można dziedziczyć
Roszczenie o zachowek może zostać odziedziczone, ale tylko wtedy, gdy spadkobiercy osoby uprawnionej do zachowku byli też uprawnieni do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Taka sytuacja wystąpi, gdy osoba uprawniona do zachowku po zmarłym umrze przed uzyskaniem spłaty (np. o zachowek po ojcu walczył syn, ale zanim go otrzymał, zmarł). Prawo do zachowku przejdzie wówczas na jego dzieci – ponieważ byłyby uprawnione do zachowku po swoim dziadku (o ile ich nie wydziedziczył, sporządzając testament).
5. Prawo do zachowku się przedawnia
Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku wynosi 5 lat. Są dwa sposoby liczenia biegu przedawnienia – to zależy, czy spadkodawca sporządził testament, czy nie. Gdy testamentu nie było, termin biegnie od dnia otwarcia spadku (przyjmuje się, że to data śmierci spadkodawcy), a jeśli był – od chwili ogłoszenia i otwarcia testamentu.
WAŻNE! Wbrew powszechnej opinii zachowek należy się nie tylko wtedy, gdy zmarły zostawił testament, ale także przy dziedziczeniu ustawowym – np. gdy spadkodawca wcześniej rozdał cały swój majątek.
