Jak rozpoznać i leczyć niedoczynność tarczycy? Przyjmowanie leków to nie wszystko

Rolą tarczycy jest wytwarzanie hormonów (głównie T4 czyli tyroksyny oraz  T3 – trójjodotyroniny). Gdy jest ich za mało, mamy wtedy do czynienia z niedoczynnością gruczołu. Problem ten diagnozuje się u 5% kobiet i 2% mężczyzn. Ale jest też wiele osób, które także z nim się zmagają, tylko jeszcze nie wiedzą, co jest przyczyną ich dziwnych dolegliwości. Tych zaś może być naprawdę dużo i pozornie niemających ze sobą związku.

Tarczyca: jak wygląda i jakie funkcje spełnia? 

Tarczyca waży od 20 do 60 g, jest umiejscowiona w dolnej części szyi i kształtem przypomina motyla. Jego "skrzydła" tworzą płaty tarczycy przewężenie między nimi to tzw. węzina. To jeden z największych gruczołów dokrewnych, odgrywający w organizmie poważną rolę.

Produkowane przez tarczycę hormony wpływają m.in. na właściwy przebieg procesu dojrzewania i stymulują wzrost. Regulują też pracę układów: pokarmowego, nerwowego, rozrodczego i kostnego, mają wpływ na pracę mózgu, na gospodarkę lipidową, wodną i wapniowo-fosforanową. To tarczyca zarządza rytmem przemian metabolicznych, wpływa na temperaturę, pracę mięśni i jelit. A także decyduje o naszym samopoczuciu.

Gdy stężenie wszystkich hormonów tarczycy jest w normie, mówimy o eutyrozie. 

Objawy niedoczynności tarczycy

Przede wszystkim warto wiedzieć, że zbyt mała ilość hormonów tarczycy spowalnia metabolizm, czego skutki odczuwamy na co dzień jako brak energii, jesteśmy wiecznie niewyspani, mamy problemy z koncentracją. Przyczyn tego stanu często szukamy gdzie indziej, np. w stresującym trybie życia, ale nawet modyfikując go ciągle nie czujemy się tak, jakbyśmy chcieli.

W efekcie spowolnienia przemiany materii nie wszystkie składniki pożywienia udaje się też dobrze spalić, dlatego w organizmie gromadzą się glikozoaminoglikany (tzw. GAG-i). Są to galaretowate, łatwo chłonące wodę substancje. Skutek to nieuzasadnione przybieranie na wadze i widoczne obrzęki, również na twarzy („rozmyte” rysy, opuchlizna pod oczami). GAG-i gromadzą się również w jelitach wywołując zaparcia.

Niedoczynności tarczycy towarzyszą też często:

• zaburzenia życia intymnego,
• obniżenie libido (u mężczyzn impotencja),
• problemy z regularnością menstruacji i utrzymaniem ciąży.

Pozostałe objawy są tak różnorodne, że łatwo pomylić je z innymi schorzeniami. Są to m.in:

• problemy ze schudnięciem,
• wychłodzenie,
• stałe uczucie zimna,
• osłabione włosy,
• rozdwajające się paznokcie,
• sucha, szorstka skóra z ciemnymi przebarwieniami na łokciach i kolanach,
• obniżony głos,
• chrypka,
• słabe „ciastowate” mięśnie,
• paradontoza,
• powiększony język,
• duszności,
• bóle brzucha,
• mięśni,
• stawów.

Diagnostyka niedoczynności tarczycy. Jakie badania wykonać?

Wiemy już, że tarczyca wytwarza hormony T3 i T4, ale intensywność z jaką to robi zależy od stężenia we krwi TSH, czyli hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową. Jeśli jest go dużo, tarczyca zwalnia obroty… Dlatego, w ramach profilaktyki albo gdy rozpoznasz u siebie któryś z wymienionych wcześniej objawów, koniecznie zbadaj TSH. To podstawa.

W razie nieprawidłowych wyników, a także, gdy TSH wychodzi w normie, ale masz objawy, które jednak do niedoczynności tarczycy pasują, lekarz zleci ci zapewne także sprawdzenie stężenia FT3 i FT4 czyli tzw. wolnych frakcji hormonów tarczycy, o których wcześniej pisaliśmy. Ich normy mogą się nieco różnić zależnie od laboratorium (na wydruku z wynikiem będziesz mieć podane „widełki).

Przyjmuje się jednak, że FT3 – norma to 2,25 do 6,0 pmol/L (w innych jednostkach 1,5–4,0 ng/L), przy prawidłowym poziomie TSH FT4– od 10 do 31 pmol/l (0,9-2,4 ng/dl) TSH – u dorosłej osoby waha się w przedziale 0,27–4,2 µU/ml. Przy czym u kobiet planujących ciążę nie powinno przekraczać 2,5 µU/ml (a najlepiej by wynosiło około 1-1,5 µU/ml), w przypadku zaś kobiet po menopauzie nawet przekroczenie górnej granicy może nadal być tolerowane (o ile nie występują objawy niedoczynności). Dlatego też lepiej nie interpretuj wyników samodzielnie, tylko pokaż je lekarzowi. Weźmie on przy tym pod uwagę nie tylko twój wiek, ale też ogólny stan zdrowia.

Jak wygląda leczenie niedoczynności tarczycy?

Leczenie niedoczynności tarczycy jest w sumie proste. Polega bowiem na uzupełnianiu brakujących hormonów. Tabletki zażywa się raz dziennie, pół godziny przed jedzeniem (kawę lepiej wypić dopiero po 3-4 godz., bo utrudnia przyswajanie leku). Najczęściej podaje się preparaty zawierające lewotyroksynę (syntetyczny odpowiednik hormonu tarczycy). Tabletki należy przyjmować do końca życia, pod kontrolą, w razie potrzeby modyfikując dawkę. Nie próbuj jednak tego robić sama, bo możesz sobie zaszkodzić.

Pamiętaj, że lewotyroksyna może osłabić działanie leków przeciwcukrzycowych, a nasilać przeciwzakrzepowych. Ostrożność trzeba też zachować w ciąży, w trakcie karmienia piersią, w podeszłym wieku, przy niewydolności i zaburzeniach pracy serca, dławicy piersiowej, nadciśnieniu, miażdżycy naczyń krwionośnych.

Branie leku jest niezwykle ważne, bo pozwala on organizmowi zachować równowagę i funkcjonować tak, jakby niedoczynność tarczycy w ogóle nie występowała. Niemniej terapia musi być precyzyjna, dobrana indywidualnie i w razie potrzeby korygowana. Jeśli przyjmujesz leki na tarczycę stale i czujesz się dobrze, możesz – szczególnie w dobie Covid-19 – bazować na teleporadach i zdalnym przedłużaniu recepty. Ale nawet wtedy raz na pół roku warto się pokazać endokrynologowi i zrobić aktualne badania. Gdyby zaś twoje samopoczucie się zmieniło, nie odkładaj wizyty zbyt długo.

Dieta przy niedoczynności tarczycy: co jeść, a czego unikać?

Odpowiednio skomponowane menu może znacząco poprawić funkcjonowanie organizmu i wesprzeć leczenie niedoczynności tarczycy. Ułatwi też zachowanie prawidłowej wagi, a o to przy niedoborze hormonów niestety trudno. Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być przede wszystkim bogata w składniki biorące udział w przemianach enzymatycznych niezbędnych do produkcji hormonów. Są to jod, żelazo, selen i cynk.

Do produktów bogatych w jod zalicza się:

• ryby morskie (dorsz, mintaj, halibut, tuńczyk, makrela),
• owoce morza.

Źródłem żelaza są:

• mięso,
• podroby,
• ryby,
• żółtko jaja kurzego,
• otręby i zarodki pszenne,
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• warzywa (boćwina, bób, burak, groszek zielony, pietruszka, szczaw, szpinak)
• owoce (porzeczki, poziomki, maliny, awokado)
• nasiona lnu,
• nasiona roślin strączkowych,
• pestki dyni

Najlepsze źródła selenu to:

• orzechy brazylijskie,
• ryby (makrela, dorsz, śledź, halibut),
• rośliny strączkowe,
• indyk,
• wołowina,
• grzyby,
• pełnoziarniste produkty zbożowe

Bogatymi źródłami cynku są:

• mięso,
• jaja,
• nasiona słonecznika, lnu i dyni,
• fasola,
• ciecierzyca,
• kiełki i otręby pszenne,
• czosnek,
• cebula,
• grzyby
• ostrygi.

Staraj się za to unikać roślin krzyżowych. Brokuł, kapusta, brukselka, jarmuż, kalafior, rzepa, kalarepa zawierają związki zwane goitrogenami, hamujące aktywność tarczycy (obniżają metabolizm jodu). Jej wydajność obniżają też flawonoidy znajdujące się w soi.