Krztusiec (koklusz) to podstępna choroba. Jak ją odróżnić od zwykłych infekcji?

Wielu z nas wydaje się, że krztusiec (zwany też kokluszem) jest dawno zapomnianą chorobą wieku dziecięcego. Niestety, nie jest to prawda. Każdego roku krztusiec atakuje kilka tysięcy dorosłych Polaków. Diagnoza wcale nie jest prosta, bo objawy tej ostrej choroby zakaźnej mogą do złudzenia przypominać symptomy innych schorzeń. Można więc je przypisać obturacyjnej chorobie płuc, astmie, niewydolności serca, a nawet koronawirusowi. Problem z postawieniem trafnego rozpoznania i wykrycia krztuśca dotyczy zwłaszcza seniorów, u których często występuje kaszel. 

Co to jest krztusiec (koklusz)?

Krztusiec to choroba objawiająca się atakami kaszlu, którą wywołuje bytująca w drogach oddechowych bakteria – pałeczka Bordetella pertussis. Toksyny wytwarzane przez tę bakterię uszkadzają nabłonek oskrzeli, powodując martwicę. Do zakażenia, podobnie jak w przypadku wielu chorób zakaźnych, dochodzi drogą kropelkową. Pierwsze objawy pojawiają się po kilku do 14 dni od momentu zakażenia i nasilają się stopniowo. Choroba jest bardzo wyczerpująca i trwa co najmniej 4 tygodnie.

Objawy krztuśca (kokluszu)

Kaszel, który trwa dłużej niż 7 dni może być sygnałem krztuśca – alarmują eksperci. I dodają: podczas pandemii nie zniknęły inne choroby, w tym także te dotyczące układu oddechowego. Warto o tym pamiętać, bo w ostatnich miesiącach większość z nas ten objaw kojarzy jedynie z COVID-19. To oczywiście możliwe, jeśli jednak kaszel ciągnie się już długo, ma charakter napadowy, jego ataki, czasem prowadzące aż do wymiotów, zdarzają się głównie w nocy, a chory nie ma duszności, można podejrzewać, że może to być właśnie krztusiec.

Faza 1. – przypomina przeziębienie

Objawy zaczynają się 7-21 dni po kontakcie z osobą zarażoną. Są to: lekki kaszel, katar, stan podgorączkowy, ból lub zapalenie gardła oraz złe samopoczucie.

Faza 2. – głównie kaszel

Jest on suchy, nasila się nocą i trwa przez wiele tygodni (nawet 100 dni). Uwaga! Im dłużej się on utrzymuje, tym większe prawdopodobieństwo, że jego przyczyną jest krztusiec i tym większe ryzyko powikłań. Zdarzają się m.in. zapalenie płuc, nietrzymanie moczu, przepuklina, a nawet urazy żeber

Faza 3. – zdrowienia (czas trwania: do kilkunastu tygodni)

Kaszel stopniowo łagodnieje i zmniejsza się jego częstotliwość. U dorosłych krztusiec przebiega najczęściej w sposób niecharakterystyczny, jedynym objawem może być przewlekły kaszel utrzymujący się nawet kilkanaście tygodni.

Kto jest narażony na zarażenie krztuścem?

Każdy może się zarazić kokluszem. Ta infekcja jest wysoce zakaźna. Nieleczony chory stanowi źródło zakażenia dla otoczenia, drogą kropelkową lub poprzez kontakt bezpośredni. W Polsce ponad połowa przypadków tej choroby dotyczy osób w wieku 15 lat i więcej. Co gorsza, liczba zachorowań jest znacznie niedoszacowana – eksperci twierdzą, że rzeczywiście może być ona nawet kilkadziesiąt razy większa niż oficjalne statystyki. Krztusiec jest groźny dla najmłodszych, ale poważne powikłania zdarzają się też u ludzi dojrzałych (po pięćdziesiątce) i starszych, zwłaszcza cierpiących na choroby przewlekłe (otyłość, astmę, POChP, cukrzycę, choroby serca i nerek) oraz palących papierosy.

Na zachorowanie najbardziej narażone są:

• dzieci w dwóch pierwszych miesiącach życia, które jeszcze nie zostały zaszczepione,
• osoby starsze,
• dorośli po ukończeniu 18. roku życia, u których wygasła odporność po szczepieniach w dzieciństwie.

Na krztusiec najciężej chorują niemowlęta, zwłaszcza te urodzone przedwcześnie lub z niską masą ciała. Rodzice i dziadkowie opiekujący się takimi maluszkami, jeśli zachorują, stanowią dla nich poważne niebezpieczeństwo. Specjaliści zalecają więc tym osobom wcześniejsze zaszczepienie się. Najlepiej, by zrobiły to kobiety planujące ciążę i ich partnerzy oraz dziadkowie którzy będą mieli bliski kontakt z noworodkiem (na ok. 4 tyg. przed jego urodzeniem się). Krztusiec jest bardzo zaraźliwy – jeden chory może zainfekować od 12 do nawet 17 osób!

Jak rozpoznać krztusiec?

Rozpoznanie krztuśca może nie być łatwe. Badanie osłuchowe nie wykaże zmian w oskrzelach ani płucach, podobnie jak zdjęcie RTG. Podstawą zdiagnozowania krztuśca przez lekarza rodzinnego jest szczegółowy wywiad lekarski. Będziesz musiała bardzo dokładnie opisać przebieg ataków kaszlu. Ważne jest również, by poinformować lekarza o możliwym kontakcie z osobą chorą na krztusiec.

Badania, na które dostaniesz skierowanie, to:

• Morfologia

O zakażeniu bakterią Bordetella pertussis świadczy wysoki poziom leukocytów (20 000-30 000 mikrogramów na litr), w tym wysokie stężenie limfocytów.

• Badanie mikrobiologiczne

Będziesz miała pobrany wymaz z nosogardzieli. Z wydzieliny zostaną wyhodowane drobnoustroje wywołujące zakażenie. Obecność pałeczek krztuśca będzie świadczyć o aktywnym zakażeniu.

• Badanie molekularne PCR (genetyczne)

Zostaną oznaczone charakterystyczne białka bakterii. Badanie wykonuje się na bazie materiału uzyskanego z wymazu.

• Badania serologiczne

Oznacza się trzy rodzaje przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej oraz hemaglutyninie włókienkowej (substancji ułatwiającej przyleganie bakterii do nabłonka):

• IgG. Obecność tych przeciwciał (wynik dodatni) świadczy o dawno przebytym zakażeniu oraz o szczepieniu bądź szczepieniach przeciw krztuścowi.
• IgM. Wynik dodatni informuje, że zakażenie jest w fazie aktywnej w przypadku osób nieszczepionych. 
• IgA. Wynik dodatni świadczy o świeżym zakażeniu (stosowany u osób powyżej 2. roku życia).

Krztusiec (koklusz) – leczenie

Jak w przypadku wszystkich schorzeń wywoływanych przez bakterie, podstawową metodą terapii jest stosowanie antybiotyków. W przypadku krztuśca dobre efekty dają antybiotyki z grupy makrolidów. Lekarz przepisze ci np. klarytromycynę, azytromycynę. Po wyleczeniu uzyskuje się odporność, która nie jest trwała i wygasa po kilku latach.

Już po upływie 5 dni od rozpoczęcia leczenia przestaniesz rozsiewać bakterie, nie będziesz więc już zagrożeniem dla otoczenia. Kaszel związany z uszkodzeniem dróg oddechowych może jednak utrzymywać się bardzo długo – nawet do kilku miesięcy.

Kto się może szczepić przeciwko krztuścowi?

Szczepionki na krztusiec są refundowane dla wszystkich dzieci. Podaje się je kilka razy od 2. miesiąca do 14. roku życia. Jak się jednak okazało, szczepionki nie wywołują trwałej odporności. Specjaliści zalecają więc, by dawki przypominające podawać w 19. roku życia.

Zaszczepić się powinny również pozostałe osoby dorosłe, a zwłaszcza seniorzy mający kontakt z małymi dziećmi i kobiety w ciąży. Szczepienia powinno się powtarzać co 10 lat. Zmienia się epidemiologia krztuśca, tzn. obecnie występuje on w innych grupach wiekowych niż przed laty.

Coraz częściej chorują osoby starsze. Dlaczego po 60. r.ż. warto się znów zaszczepić? Na krztusiec można chorować wielokrotnie, a w starszym wieku może to prowadzić do wielu komplikacji, zwłaszcza jeśli cierpimy na choroby przewlekłe. Krztusiec bardzo osłabia organizm, pogarsza funkcjonowanie układu oddechowego. Kaszel może spowodować złamanie żeber, jest zagrożeniem dla osób po operacjach jamy brzusznej lub klatki piersiowej. Ponadto nie zapominajmy, że gdy starzeje się nasz układ odpornościowy, organizm jest bardziej podatny na choroby.

Przechorowanie krztuśca nie daje odporności na całe życie. Przed chorobą nie chronią też szczepienia przyjęte w dzieciństwie (są one obowiązkowe dla niemowląt i dzieci). Odporność poszczepienna pojawia się po przyjęciu trzeciej dawki (ok. 6. m. ż.) i utrzymuje się przez 3-5 lat, a następnie stopniowo wygasa. Szacuje się, że po 10-12 latach już jej praktycznie już nie ma. Lekarze zalecają osobom dorosłym przyjmowanie co 10 lat pojedynczych dawek przypominających (począwszy od 19. roku życia). Nie jest to szczepienie obowiązkowe, a jedynie zalecane, trzeba więc za nie zapłacić (ok. 120 zł). Uwaga! W czasie pandemii Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje szczepienie przeciwko chorobom układu oddechowego (w tym krztuścowi) wszystkim dorosłym, zwłaszcza osobom po sześćdziesiątce i z chorobami przewlekłymi.

Jakie są powikłania krztuśca?

Najczęstszym powikłaniem po kokluszu jest zapalenie płuc spowodowane rozwojem różnych bakterii atakujących osłabiony organizm chorej osoby. Inne możliwe powikłania to krwawienia z różnych narządów, przepuklina pępkowa, u osób starszych nietrzymanie stolca i moczu, zapalenie nerek, a także zapalenie ucha środkowego. U niewielkiej liczby chorych dochodzi do uszkodzenia mózgu (encefalopatii), czego skutkiem jest nasilająca się demencja. 

Inne choroby podobne do krztuśca 

• Zapalenie osierdzia

Jego objaw to ból zamostkowy (może promieniować do szyi i barku, a nasilać się przy kaszlu lub połykaniu). Serce bije szybciej, możemy też mieć dreszcze i czuć osłabienie.

• Zwłóknienie płuc

Jego przyczyną są mikrourazy płuc. W czasie ich gojenia tworzą się blizny sprawiające, że płuca „sztywnieją”.

• Astma Jej symptom (oprócz męczącego kaszlu i uczucia ciężaru w klatce piersiowej) to świszczący oddech. Objawy często pojawiają się w nocy, rano, a także po wysiłku.

• Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Jej objawy są podobne do tych, które występują w astmie, z tym że chory odkrztusza gęstą, ropną plwocinę i traci na wadze mimo trzymania normalnej diety.

Niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem, gdy: duszność się zwiększa, masz kłopoty z mówieniem, gorączka przekroczy 38°C, odkrztuszasz z krwią. Przewlekły, suchy kaszel to bardzo częsta dolegliwość starszych osób.