Nie ma nic bardziej naturalnego niż oddech. Oddychanie jest jak fundament, na którym budujemy nasze samopoczucie i zdrowie. Naturalny głęboki wdech to przede wszystkim równowaga emocjonalna i sztuka radzenia sobie z codziennym stresem. Na co dzień w ogóle się nad tym nie zastanawiamy, ale każdy nasz wdech i wydech wpływa na to, jak funkcjonują nasze organy, jak dotleniony jest nasz mózg, jak śpimy i jaki jest poziom naszej energii. Układ oddechowy jest jak centrum życiowego dowodzenia, a płuca są najważniejszym jego elementem. Czy potrafimy o nie zadbać? Co im szkodzi? Czy wiemy, jakie objawy mogą być sygnałem ostrzegawczym o zbliżających się problemach? Uczcij Światowy Dzień Płuc dowiadując się, jak o nie zadbać i jakich symptomów lepiej nie ignorować.
Co szkodzi płucom?
1. Smog
Im więcej powietrza trafi do płuc, tym więcej tlenu dotrze do innych narządów, a organizm będzie sprawniej funkcjonował. Dlatego przebywanie na świeżym powietrzu, a zwłaszcza w ruchu, jest jak najbardziej wskazane. Jednak nie zawsze powietrze, które wdychamy jest zdrowe. Kraków, Warszawa, a nawet uzdrowiskowa Rabka, w sezonie grzewczym należą do ścisłej światowej czołówki miejscowości z najwyższym poziomem smogu.
W zanieczyszczonym powietrzu znajdują się pyły zawieszone, ozon, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki i inne substancje chemiczne, które mogą podrażniać błony śluzowe w drogach oddechowych, powodując ich stan zapalny i szkodząc płucom na wiele sposobów. Wdychając złej jakości powietrze uszkadza się nasz nabłonek rzęskowy, który odpowiada za usuwanie drobnoustrojów i zanieczyszczeń z dróg oddechowych. To zwiększa podatność na infekcje bakteryjne i wirusowe, takie jak zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc.
Osoby cierpiące na choroby układu oddechowego, takie jak astma, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) czy alergie, mogą odczuwać nasilenie objawów pod wpływem zanieczyszczeń powietrza. Wówczas nawet krótkotrwałe narażenie na smog lub dym może zaostrzyć chorobę.
Długotrwała ekspozycja na smog jest szkodliwa dla każdego. Może zmniejszać pojemność płuc, co w rezultacie prowadzi do trudności w oddychaniu. Zwiększa też ryzyko rozwoju poważnych chorób, w tym nowotworów. Szacuje się, że z powodu złej jakości powietrza umiera w Polsce nawet 50 tys. osób rocznie!
Co możesz zrobić?
Aby uchronić się przed negatywnymi skutkami zanieczyszczonego powietrza, regularnie monitoruj jego jakość w swojej okolicy, korzystając z aplikacji lub stron internetowych. Unikaj aktywności na zewnątrz, zwłaszcza intensywnego wysiłku fizycznego, w dni, gdy poziom zanieczyszczeń jest wysoki. W sytuacjach, gdy się to jednak nie udaje, noś maski antysmogowe z filtrami, które zmniejszają ilość wdychanych szkodliwych cząsteczek.
Zadbaj o minimalizację emisji zanieczyszczeń we własnym życiu, na przykład poprzez wybór ekologicznych środków transportu, takich jak rower, transport publiczny lub samochody elektryczne. Unikaj palenia w piecach domowych na paliwa o wysokim stopniu zanieczyszczeń (np. węgiel) i staraj się przejść na czystsze źródła energii np. gaz, pompy ciepła, ogrzewanie elektryczne. Zainwestuj w oczyszczacze powietrza z filtrem HEPA, które pomogą usunąć szkodliwe cząsteczki. Staraj się wietrzyć pomieszczenia wtedy, kiedy jakość powietrza na zewnątrz jest lepsza, np. wcześnie rano lub po deszczu, kiedy zanieczyszczenia są mniej intensywne. To zawsze dobrze wpływa na samopoczucie.
Wspieraj też inicjatywy związane z zazielenianiem miast, które promują sadzenie drzew i tworzenie zielonych przestrzeni. Drzewa pomagają w redukcji smogu i poprawiają jakość powietrza. Niektóre rośliny takie jak bluszcz, paprocie, skrzydłokwiaty czy draceny mogą absorbować pewne szkodliwe cząstki z zanieczyszczonego powietrza.
W utrzymaniu zdrowego układu oddechowego pomoże ci także zdrowa dieta bogata w antyoksydanty (np. witaminy C i E) oraz kwasy tłuszczowe omega-3. Spożywanie żywności bogatej w przeciwutleniacze może wspierać regenerację komórek i chronić organizm przed stresem oksydacyjnym, wywoływanym przez zanieczyszczenia.
2. Palenie papierosów
Innym czynnikiem niszczącym nasz układ oddechowy i płuca jest palenie papierosów, a ściślej: wdychanie dymu papierosowego.
Podczas palenia tytoniu powstają toksyczne substancje i ciała smoliste, które drażnią drogi oddechowe, zmniejszają elastyczności płuc oraz ich zdolności do prawidłowej wymiany gazowej. W skrajnych przypadkach dym papierosowy prowadzi do uszkodzenia czy nowotworu płuc. Wdychanie dymu papierosowego prowadzi też do znacznego osłabienia kondycji całego organizmu, w efekcie czego palacz szybko się męczy, może mieć duszności i tzw. kaszel palacza. Dzieje się tak, ponieważ substancje zawarte w dymie papierosowym, takie jak tlenek węgla, konkurują z tlenem o miejsce na cząsteczkach hemoglobiny we krwi. To prowadzi do zmniejszenia ilości tlenu transportowanego do komórek, co z kolei powoduje przewlekłe niedotlenienie organizmu. Może to skutkować ogólnym osłabieniem, zmęczeniem i pogorszeniem funkcji narządów.
Papierosy obniżają też zdolność układu odpornościowego do walki z infekcjami. W ich dymie znajduje się ponad 7 tys. związków chemicznych, z których ok. 70 stanowią związki rakotwórcze. Toksyny te powodują zmiany w strukturze komórek płuc, prowadząc do rozwoju nowotworów. To właśnie rak płuca jest najczęstszym nowotworem diagnozowanym wśród palaczy: statystycznie 9 na 10 przypadków tej choroby rozpoznaje się wśród osób palących. Ryzyko zachorowania na raka płuc, krtani, przełyku oraz jamy ustnej jest znacznie wyższe u palaczy niż u osób niepalących. Dotyczy to również tzw. „palaczy biernych”, czyli tych, którzy sami nie palą, ale znajdują się w otoczeniu palaczy i mimowolnie wdychają dym z tzn. drugiej ręki. W podobnym stopniu, co „aktywni palacze”, są oni narażeni na choroby spowodowane paleniem, w tym nowotwory.
Co możesz zrobić?
Pamiętaj, że bez względu na to ile lat już palisz, ile papierosów dziennie gasisz w popielniczce i ile razy próbowałaś rzucić – nigdy nie jest za późno i zawsze warto to zrobić! Organizm zacznie się regenerować i oczyszczać z papierosowych toksyn już w kilkadziesiąt minut po zgaszeniu ostatniego papierosa! Po 20 minutach od ostatniego „dymka” ciśnienie krwi i tętno zaczynają wracać do normy. Poprawia się krążenie krwi w dłoniach i stopach. Po 8-12 godzinach zwiększa się ilość tlenu docierającego do narządów i tkanek. Po 48 godzinach, poprawiają się zmysły smaku i węchu, co sprawia, że jedzenie zaczyna lepiej smakować. Po 3 tygodniach polepsza się funkcjonowanie płuc oraz krążenie krwi. Oddychanie staje się łatwiejsze, a wydolność fizyczna zaczyna rosnąć. Po roku od odstawienia papierosów ryzyko choroby wieńcowej serca zmniejsza się o połowę w porównaniu z osobami, które nadal palą. Poprawia się też ogólny stan zdrowia serca i układu krążenia.
Jak sobie pomóc? Zidentyfikuj tzw. „wyzwalacze”, czyli emocje, czynności lub przedmioty skłaniające cię do palenia, np. stres, picie kawy, spotkania towarzyskie. Postaraj się zastąpić te nawyki zdrowszymi alternatywami, takimi jak ćwiczenia, oddychanie czy medytacja. Ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w redukcji stresu oraz poprawić nastrój, co z kolei może zmniejszyć potrzebę sięgnięcia po papierosa. Aktywność fizyczna wspomaga również regenerację organizmu po rzuceniu palenia. Skorzystaj z pomocy farmakologicznej, jeśli zajdzie taka potrzeba. W aptekach dostępne są nie tylko plastry, gumy, pastylki, lecz także leki na receptę i bez recepty, które uzyskasz po konsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu. Złagodzą one symptomy odstawienia nikotyny. Nagradzaj się za osiągnięcie kolejnych etapów, takich jak tydzień, miesiąc czy rok bez papierosów. To pomoże utrzymać motywację i pokaże, jak wiele już osiągnęłaś.
Choć argumenty za rzuceniem palenia można wyliczać w nieskończoność, to niestety sam ten proces nie należy do najłatwiejszych. Wielu palaczy, którzy chcą rzucić papierosy, po jakimś czasie wraca do palenia. Co gorsze, wielu z nich stwierdza wprost, że nie zamierza rzucać. W takich sytuacjach, zamiast odpalać kolejnego papierosa, mogą zastąpić go jednym z dostępnych zamienników z nikotyną. Do takich rozwiązań zalicza się m.in. podgrzewacze tytoniu. Wykorzystują technologię opierającą się na podgrzewaniu specjalnych wkładów tytoniowych bez ich spalania. W rezultacie nie ma tu dymu, nie ma substancji smolistych, nie ma ognia (i żaru wypalającego dziury), nie ma też woni typowej dla papierosów ani brudzącego popiołu. Podgrzewacze wydzielają natomiast aerozole nikotynowe, który są mniej toksyczne niż dym z papierosa. Potwierdzili to m.in. eksperci z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego i Środowiska Królestwa Niderlandów (RIVM), agendy ministerstwa zdrowia Holandii. Według przeprowadzonego przez nich badania toksykologicznego, zastąpienie papierosa podgrzewaczem tytoniu znanym jako IQOS, wiąże się nawet z 25-krotnie niższym narażeniem organizmu palacza na 8 kluczowych substancji rakotwórczych znanych z dymu z papierosa. To badanie stwierdza także, że w przypadku palaczy, którzy korzystają wyłącznie z podgrzewacza, ryzyko przedwczesnej śmierci spowodowane chorobą nowotworową jest znacznie niższe, niż wśród osób dalej palących papierosy. Oczywiście wdychanie do płuc czegokolwiek poza świeżym powietrzem wciąż szkodzi. Dlatego dla siebie, własnego zdrowia i swoich płuc – warto zrobić wszystko, aby wydostać się z sideł tego nałogu!
3. Infekcje
Dla układu oddechowego niebezpieczne są również wirusy i bakterie chorobotwórcze. Płuca są narażone na różne infekcje, które powodują zapalenie tkanki płucnej oraz zaburzenia funkcji oddechowych. Mogą one wywołać infekcje wirusowe (np. grypa, covid, zapalenie oskrzeli) oraz bakteryjne (np. zapalenie płuc, krztusiec.)
Co możesz zrobić?
Wzmocnienie odporności układu oddechowego jest kluczowe, aby zmniejszyć ryzyko infekcji, takich jak przeziębienie, grypa czy zapalenie płuc. Bardzo ważna jest zdrowa zrównoważona dieta, bogata w składniki odżywcze oraz witaminy, a zwłaszcza C, D i cynk.
Odpowiednia ilość płynów pomaga w utrzymaniu wilgotności błon śluzowych w drogach oddechowych, co poprawia ich zdolność do zatrzymywania i usuwania patogenów. Woda, herbaty ziołowe oraz napary są doskonałymi wyborami.
Ćwiczenia również wspierają prawidłowe funkcjonowanie płuc i serce oraz wzmacniają układ odpornościowy. Regularna aktywność, taka jak bieganie, spacery, pływanie czy jazda na rowerze, pomaga w usuwaniu zanieczyszczeń z dróg oddechowych. Ćwiczenia oddechowe (np. głębokie oddychanie lub techniki jogi) przyczyniają się do zwiększania pojemność płuc i poprawiają przez to wentylację. Kolejnym kluczowym elementem regeneracji organizmu i prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego jest sen. Dorosłe osoby powinny spać 7-9 godzin na dobę, aby wspierać zdrowie układu oddechowego i całego organizmu.
Warto poznać również techniki relaksacyjne takie jak medytacja, głębokie oddychanie, joga które pozwalają się zrelaksować i zredukować codzienny stres, który osłabia odporność.
4. Nieleczone alergie
Pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, zanieczyszczenie powietrza mogą być przyczyną alergii wziewnej, a na jej tle może rozwinąć się astma oskrzelowa. Nieleczone alergie mogą negatywnie wpływać na układ oddechowy i płuca, prowadząc do poważnych problemów zdrowotnych, zwłaszcza jeśli objawy są przewlekłe lub nasilone.
Katar sienny może powodować chroniczne zapalenie błon śluzowych w nosie, gardle i oskrzelach. A stałe zapalenie tych obszarów może prowadzić do trwałych zmian w układzie oddechowym, osłabić mechanizmy obronne dróg oddechowych, co zwiększa ryzyko infekcji.
Nieleczone alergie skutkują nadaktywnością oskrzeli, co oznacza, że drogi oddechowe stają się bardziej wrażliwe na różne bodźce, takie jak zimne lub zanieczyszczone powietrze, dym czy infekcje wirusowe.
Co możesz zrobić?
Aby alergie nie wpływały negatywnie na układ oddechowy, ważne jest unikanie alergenów. Unikaj przebywania na zewnątrz w czasie wysokiego stężenia pyłków (szczególnie rano i podczas wietrznych dni). Monitoruj kalendarze pylenia i stężenie pyłków w powietrzu. Używaj pościeli antyalergicznej, regularnie piorąc pościel w gorącej wodzie. Ogranicz w domu liczbę dywanów, zasłon i pluszowych zabawek, które mogą gromadzić kurz. Dbaj o odpowiednią wentylację mieszkania, szczególnie w wilgotnych pomieszczeniach, takich jak łazienka i kuchnia. Jeśli to konieczne, używaj odwilżaczy powietrza. Regularnie sprawdzaj, czy nie ma pleśni. Ogranicz kontakt ze zwierzętami, jeśli jesteś na nie uczulona. Myj ręce po kontakcie z nimi i utrzymuj ich miejsce pobytu w czystości. Dbaj o czyste i nawilżone powietrze, a także o ogólną kondycję zdrowotną poprzez zdrową dietę, aktywność fizyczną oraz nawodnienie organizmu. Ważne, byśmy nie lekceważyli objawów alergii i podjęli leczenie pod opieką specjalisty niezależnie czy zarekomenduje leki na alergię czy terapię odczulającą.
Masz te objawy? Nie lekceważ ich!
Choroby lub zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego mogą objawiać się na różne sposoby, w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania problemu. Niektóre objawy są subtelne, inne bardziej oczywiste, jednak wszystkie wymagają uwagi, zwłaszcza jeśli są przewlekłe lub nasilają się. O chorobach układu oddechowego świadczą najczęściej duszności, kaszel, świsty podczas oddychania oraz ból lub dyskomfort w klatce piersiowej.
Nie należy bagatelizować żadnych z tych objawów. W przypadku ich wystąpienia należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który zaleci odpowiednią diagnostykę (RTG klatki piersiowej, spirometrię, badania krwi) i leczenie. Ważne jednak, aby nie wpadać w panikę i nie diagnozować każdego niepokojącego objawu z pomocą popularnej wyszukiwarki.
