Rak piersi to nie wyrok! Co możesz zrobić, by zapobiec chorobie? Jak ją leczyć, jeśli się pojawi?

Co roku w Polsce stwierdza się 18 000 nowych zachorowań na raka piersi, z czego połowa u kobiet pomiędzy 50. a 69. rokiem życia. Ponad 5 tys. z nich umiera. Głównym powodem jest zbyt późne wykrycie nowotworu. Dlatego coraz większe znaczenie w naszym życiu odgrywa profilaktyka raka piersi i coraz więcej kobiet mówi o chorobie otwarcie. Opisują także jej wczesne objawy, dzielą się doświadczeniem terapii. Dzięki temu inne kobiety nie boją się badań profilaktycznych, a w razie wykrycia nowotworu rzadziej zwlekają z rozpoczęciem leczenia, co zdecydowanie poprawia rokowania.

Dobra wiadomość jest bowiem taka, że w przypadku raka piersi, w porównaniu do innych nowotworów, odsetek wyleczeń jest bardzo wysoki. W krajach o najwyższych standardach leczenia onkologicznego nawet 90 proc. pacjentek przeżywa minimum pięć lat, co jest uważane za granicę świadczącą o powrocie do zdrowia.

W Polsce również z każdym rokiem poprawia się dostęp do kolejnych nowoczesnych i skutecznych terapii, dzięki czemu pacjentki mogą mieć coraz lepszą opiekę.

Rak piersi – przyczyny i ryzyko zachorowania

• Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi jest jego występowanie w rodzinie oraz styl życia kobiety.
• Nowotwory piersi pojawiają się najczęściej u kobiet między 40 a 70 rokiem życia.
• Rak sutka to początkowo niewielki guzek. Groźba jego rozwoju wzrasta u kobiet, które są bezdzietne, późno urodziły dziecko, krótko karmiły piersią, u których bardzo wcześnie wystąpiło pierwsze krwawienie miesięczne lub późno pojawiła się menopauza.
• U kobiet, których matka, siostra, babka lub ciotka ze strony matki zachorowała na raka piersi przed wystąpieniem menopauzy, możliwość wystąpienia nowotworu jest pięć do sześciu razy większa. Jeżeli rak zaatakował obie piersi, ryzyko może zwiększyć się do dziesięciu razy powyżej normy.

Rak piersi – jak zapobiegać?

Jeśli chodzi o ryzyko zachorowania na raka piersi, wiele zależy od twoich codziennych nawyków. Dowiedz się, co możesz dla siebie zrobić.

• Sprawdzaj etykiety antyperspirantów
  To środki, blokujące pocenie się (nie myl ich z dezodorantami, które tylko maskują zapach potu). Osiąga się to przez zaczopowanie gruczołów potowych. Do tego celu używane są sole glinu, a więc związki aluminium, a one – jak potwierdziły badania – sprzyjają wzrostowi komórek raka piersi, karmią je i sprawiają, że chętniej wędrują one do innych tkanek w organizmie. Najgorszym połączeniem jest golenie pach i stosowanie antyperspirantów. Depilacja, nawet najdelikatniejsza, powoduje mikrouszkodzenia naskórka. Choć ich nie widać i nie czuć, aż sześciokrotnie zwiększają wchłanianie aluminium z kosmetyku, którym smarujesz świeżo ogoloną pachę. Dlatego na wszelki wypadek odstaw antyperspiranty – w sztyfcie, kulce czy spreju – na trzy dni po goleniu pach.
• Jedz brokuły
  I to jak najczęściej! Zawierają potężną antyrakową broń: sulforafan. Potrafi on nie tylko przeciwdziałać rozwojowi komórek nowotworu, ale pozbawia te, które już się rozwinęły, możliwości rozmnażania się. Dodatkowo sulforafan jest szczególnie skuteczny właśnie w przypadku komórek raka piersi. Pamiętaj tylko, aby brokuły wrzucać na wrzątek zaledwie na 3-4 minuty, bo długie gotowanie pozbawia je zdrowotnych właściwości. Warto też jeść to warzywo z sosem na bazie musztardy, która zwiększa aktywność pożytecznej substancji.
• Włącz do diety soję
  Kryją się w niej fitoestrogeny, związki podobne w budowie do żeńskich hormonów płciowych. Blokują receptory w komórkach raka piersi, sprawiając, że te nie są w stanie przyłączyć estrogenów sprzyjających wzrostowi guzów. Ciekawostka: Azjatki, których dieta obfituje w soję i jej przetwory, chorują na raka piersi najrzadziej ze wszystkich kobiet świata. Dobra wiadomość jest taka, że nie musisz jeść czy pić przetworów soi codziennie – 3 razy w tygodniu wystarczy. Dodawaj do sałatek tofu, pij mleko sojowe do kawy.
• Ogranicz w diecie jaja
  Są zdrowe, ale nie w nadmiarze. W przypadku raka piersi bezpieczna ilość to 5 tygodniowo. Według badań, u kobiet, które spożywały ich więcej, ryzyko zachorowania na ten nowotwór rosło aż o 40 proc.! Jeśli masz apetyt na jajko, lepiej je ugotuj. Smażone są źródłem substancji zwanych aminami heterocyklicznymi mającymi działanie pronowotworowe.
• Sprawdzaj poziom cholesterolu
  Pilnuj zwłaszcza poziomu tego „złego”, czyli frakcji LDL. Jego za wysokie stężenie sprzyja nie tylko miażdżycy, ale również rozwojowi komórek rakowych. Przyspiesza ich mnożenie się i daje im siłę  do rozsiewania się po całym organizmie (czyli zwiększa ryzyko przerzutów). Naukowcy przebadali kobiety, które były leczone z powodu nowotworu piersi. U tych mających niski poziom cholesterolu nie było nawrotów choroby. Zmień nawyki żywieniowe. Dzięki właściwej diecie możesz zmniejszyć ryzyko rozwoju raka piersi niemalże o połowę! Wystarczy zadbać o to, aby do każdego posiłku włączyć dużą porcję warzyw i raz dziennie jeść owoce, natomiast unikać tłuszczów zwierzęcych. Cholesterol obniża też regularny ruch i rzucenie palenia.

Rak piersi – objawy

Bardzo często kobiety wykrywają zmianę przypadkowo, np. podczas mycia. Te zmiany mogą wskazywać na raka piersi:

• wyczuwalne guzki
• wszelkie zmiany kształtu sutka
• zmarszczenia skóry
• spłaszczenie brodawki
• powiększenie węzłów chłonnych pachowych po stronie guza 

Rak piersi – badania kontrolne

Możliwe jest całkowite wyleczenie guzka, ale we wczesnej fazie jego rozwoju. Dlatego tak ważne są comiesięczne samokontrole piersi oraz profilaktyczne badania lekarskie.

• Zaleca się wykonywanie badań ultrasonograficznych raz w roku u kobiet pomiędzy trzydziestym piątym a czterdziestym rokiem życia, co trzy lata u kobiet po czterdziestym i co dwa lata u kobiet po pięćdziesiątym roku życia.
• Mammografia może wykryć guzki piersi o średnicy od 0,5 cm, zwykle przed tym, nim nastąpią przerzuty (rozprzestrzenianie się komórek rakowych po całym organizmie). Wczesne wykrycie guzów przy pomocy badań mammograficznych zwiększa przeżycie z 60% do 82% u kobiet, u których guzy nie były rozpoznane przy pomocy tej metody.
• Badanie palpacyjne – rutynowa samokontrola piersi jest badaniem, które można przeprowadzić w domu bez niczyjej pomocy. Piersi badamy regularnie co miesiąc. Samokontrola piersi powinna być przeprowadzana 2-3 dni po zakończeniu każdej miesiączki, ponieważ wtedy piersi nie bolą i są mniej obrzęknięte. Jeśli jesteś po menopauzie – wykonuj ją w wybranym, tym samym dniu każdego miesiąca, np. w każdą pierwszą sobotę albo w dniu twoich urodzin.

Samokontrola piersi krok po kroku

Samobadanie to najłatwiejsza forma profilaktyki raka. Wystarczy, że raz w miesiącu będziesz dokładnie oglądać i badać piersi dotykiem. Uwaga! Guzki nie zawsze oznaczają raka. Mogą to być torbiele czy włókniakogruczolaki.

Ważne jest, aby każdy zauważony w okolicach sutka guzek pokazać lekarzowi. Oprócz raka istnieją inne przyczyny tworzenia się zgrubień w sutkach. Jedynie lekarz może określić rodzaj choroby. Kobiety powinny nauczyć się badać piersi, aby jakiekolwiek zauważone w nich zmiany niezwłocznie sygnalizować lekarzowi.

Aby wykonać samokontrolę piersi, postępuj zgodnie z instrukcją poniżej.

Najpierw kontrola przed lustrem

• Unieś obie ręce i sprawdź, czy nie widzisz zmian w kształcie i kolorze piersi. Obserwuj, czy Twoja skóra się nie marszczy, a brodawki nie są wciągnięte.
• Oprzyj ręce na biodrach i przeprowadź takie same obserwacje.
• Ściśnij kolejno brodawki i przyjrzyj się, czy nie wycieka z nich wydzielina.

Uwaga, sygnałem do natychmiastowej wizyty u specjalisty powinno być wykrycie następujących objawów: zmiany wielkości, wyczuwalne zgrubienia na piersi oraz wciągnięcie brodawki sutkowej i zmiana wyglądu skóry – tzw. „skórka pomarańczowa”.

Należy również zwrócić uwagę na zmiany koloru piersi, np. zaczerwienienie, krwawienia z brodawek, owrzodzenia czy łuszczenie naskórka.

Kontynuuj kontrolę piersi pod prysznicem

Badanie najlepiej wykonuj na namydlonym ciele, delikatnie przesuwając ruchem okrężnym trzy środkowe palce w każdym kierunku, po całej piersi, lekko ją uciskając.

• Lewą rękę połóż z tyłu głowy, a prawą na lewej piersi. Lekko naciskając trzema środkowymi palcami, zataczaj kręgi wokół piersi, zgodnie ze wskazówkami zegara. Zaczynaj od obojczyka i kieruj się wokół piersi po najszerszym jej obwodzie, zmierzając do brodawki.
• Zbadaj również prawą ręką lewą pachę, aby sprawdzić, czy węzły chłonne nie są powiększone. Tak samo skontroluj drugą pierś i pachę.

Badanie piersi w pozycji leżącej

• Połóż się na plecach. Pod lewy bark wsuń małą poduszkę, lewą rękę włóż pod głowę. Trzema środkowymi palcami prawej ręki zbadaj lewą pierś w taki sposób, jak pod prysznicem.

To samo wykonaj z drugą piersią.

Rak piersi – nowoczesne metody leczenia raka piersi

Obecnie w Polsce mamy dostęp do wielu nowoczesnych metod leczenia, choć niestety nie do wszystkich stosowanych na świecie. Są one coraz bardziej spersonalizowane, czyli skierowane do wąskiej grupy pacjentów z konkretnym typem nowotworu, a nawet tylko daną mutacją. Nowoczesne podejście do leczenia polega właśnie na tym, żeby zidentyfikować bardzo dokładnie, z jakim typem nowotworu mamy do czynienia i dobrać jak najbardziej skuteczną terapię.

Rok 2019 przyniósł pozytywne zmiany dla chorych na raka piersi – mówi dr Jagiełło-Gruszfeld, onkolog z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, ekspertka kampanii „Wylecz raka piersi HER2+". Na liście refundacyjnej pojawiły się nowe opcje dla kobiet z nowotworem hormonozależnym (inhibitory CDK4/CDK6) oraz dla tych z wczesnym HER2-dodatnim rakiem piersi (kombinacja dwóch leków).

Trzecia pozytywna ubiegłoroczna zmiana to refundacja bardzo skutecznego leku dla chorych z rozsianym HER2-dodatnim rakiem piersi. Od 1 września 2020 roku znów nastąpiły kolejne modyfikacje programów lekowych, dzięki czemu jest do nich jeszcze szerszy dostęp.

To wszystko oznacza, że zwiększa się liczba chorych, u których terapia jest skuteczna i prowadzi do wydłużenia życia lub całkowitego powrotu do zdrowia.

Rak piersi – operacje oszczędzające

Dawniej wykrycie raka oznaczało dla ogromnej większości kobiet utratę zaatakowanej piersi. Obecnie całkowita amputacja stosowana jest rzadziej. Znacznie częściej wykonuje się operacje oszczędzające, czyli wycięcie jedynie guza wraz z otaczającymi go tkankami (o ile oczywiście rak wykryty zostanie wystarczająco wcześnie).

Zwykle wymaga to dodatkowo przeprowadzenia pooperacyjnej radioterapii. Jeśli jednak nawet usunięcie jest niezbędne, możliwa jest od razu, w czasie tej samej operacji, rekonstrukcja piersi i jest to zabieg całkowicie finansowany przez NFZ.

Rak piersi – mniej chemioterapii

Chemioterapia po operacji stosowana jest również znacznie rzadziej. Za pomocą specjalnych testów precyzyjnie wybiera się pacjentki, u których można bezpiecznie uniknąć chemoterapii.

Gdy chemioterapia jest jednak niezbędna, nie wymaga już długiego pobytu w szpitalu – chora przyjeżdża zwykle tylko na jeden dzień i wraca do swoich bliskich.

Stosuje się także skuteczne preparaty wspomagające (np. nowoczesne leki przeciwwymiotne), dzięki czemu aż 90 proc. pacjentek nie ma takich skutków ubocznych, jak nudności czy wymioty.

Rak piersi – wyspecjalizowane ośrodki

Dr Agnieszka Jagiełło-Gruszfeld zapytana o to, jaka zmiana, która zaszła w ostatnich latach w naszym kraju jest najważniejsza, odpowiada od razu, że dla niej to powstanie Breast Cancer Units, czyli supernowoczesnych ośrodków, wyspecjalizowanych w leczeniu raka piersi.

Jak mówi nasza ekspertka, bardzo ważne jest bowiem to, że pacjentka otrzymuje w jednym miejscu kompleksową opiekę – od diagnostyki, poprzez odpowiednio dobrane leczenie (pracują tam doświadczeni specjaliści m.in. chirurdzy i onkolodzy kliniczni), aż po opiekę psychoonkologa i rehabilitanta. Nie musi więc wędrować od lekarza do lekarza z teczką pełną badań i skierowań, tylko przechodzi cały proces leczenia w jednym miejscu.

Z doświadczeń innych krajów, gdzie podobne ośrodki funkcjonują dłużej, wynika, że leczenie w nich jest rzeczywiście najskuteczniejsze. Obecnie w Polsce istnieje kilkanaście takich miejsc (wymieniamy je poniżej), a planowane są kolejne (m.in w Białymstoku).

• Szczecin – Centrum Diagnostyki i Terapii Nowotworów Piersi
• Kielce – Świętokrzyskie Centrum Onkologii
• Kraków – Uniwersyteckie Centrum Leczenia Chorób Piersi przy Szpitalu Uniwersyteckim
• Bydgoszcz – Centrum Onkologii
• Gdańsk – Uniwersyteckie Centrum Kliniczne i Wojewódzkie Centrum Onkologii
• Gdynia – Szpital Morski PCK
• Gliwice – Narodowy Instytut Onkologii
• Łódź – Szpital im. M. Kopernika
• Poznań – Wielkopolskie Centrum Onkologii
• Warszawa – Narodowy Instytut Onkologii, Państwowy Instytut Badawczy
• Wrocław – Dolnośląskie Centrum Onkologii
• Brzozów – Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Piersi Podkarpackiego Ośrodka Onkologicznego

Nasza ekspertka
Dr Agnieszka Jagiełło-Gruszfeld
onkolog z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
ekspertka kampanii Wylecz raka piersi HER2+