Pneumokoki mogą doprowadzić do groźnych chorób. Kto szczególnie powinien się zaszczepić?

Zakażenia pneumokokowe to ważny problem medyczny u osób dorosłych. Bakteria S. pneumoniae jest najczęściej występującym czynnikiem etiologicznym zapalenia płuc, a te mogą prowadzić do hospitalizacji, zaostrzenia chorób towarzyszących, a w niektórych przypadkach nawet do śmierci. Nie mniej groźna dla osób dorosłych jest wywołana przez zakażenie pneumokokami inwazyjna choroba pneumokokowa, czyli zapalenia opon mózgowych, posocznica czy zapalenia płuc z bakteriemią. Inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) występuje rzadziej niż zapalenie płuc, ale wiąże się z wysoką śmiertelnością i ryzykiem długoterminowych powikłań. 

Pneumokoki - co to jest? Jakie choroby powodują?

Streptococcus pneumoniae [S.pneumoniae] to bakteria odpowiedzialna za choroby pneumokokowe, a także wiodący czynnik zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowych i sepsy u ludzi. To wyłącznie ludzki patogen, który kolonizuje nosogardziel. Zewnętrzna otoczka polisacharydowa określa serotyp pneumokoka i jest celem dla szczepionek. Do tej pory zidentyfikowano ponad 90 rodzajów pneumokoków, nie wszystkie są jednakowo chorobotwórcze.

Choroby pneumokokowe można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy to choroby inwazyjne, tj. zapalenie opon mózgowych, posocznica i zapalenie płuc [w ok. 25% to inwazyjne zapalenia płuc]. Drugi rodzaj to choroby nieinwazyjne [śluzówkowe]: m.in. zapalenie płuc i zapalenie ucha środkowego. Pneumokokowe zapalenie płuc staje się średnio w 1 na 4 przypadki inwazyjne.

Zapalenie płuc to dominująca postać choroby pneumokokowej u osób dorosłych, a patogen jest najczęściej odpowiedzialny za pozaszpitalne zapalenie płuc [PZP]. Zapalenie płuc stanowi ok. 50% hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego u osób dorosłych w Polsce. - U osób dorosłych w wieku 65 lat i starszych ryzyko hospitalizacji z powodu PZP było około 6 razy większe niż u osób dorosłych w wieku 18–64 lat. U osób dorosłych cierpiących na określone choroby przewlekłe [cukrzycę, zastoinową niewydolność serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc] ryzyko hospitalizacji z powodu PZP było od 3 do 9 razy większe niż u osób dorosłych nie obciążonych chorobami towarzyszącymi. Ryzyko hospitalizacji u dorosłych pacjentów z cukrzycą jest 3 razy wyższe, z zastoinową niewydolnością serca – 5 razy wyższe, z POCHP – 9 razy wyższe.

Czynnikiem, który może utrudniać leczenie jest fakt, że pneumokoki są oporne na działanie antybiotyków.

Jak dochodzi do zakażenia pneumokokami?

Nie lekceważmy zapaleń płuc. Choroby płuc należą do najpowszechniejszych przyczyn ciężkich schorzeń oraz zgonów na świecie, a w Polsce to czwarta najczęstsza przyczyna śmierci wśród osób w wieku 65+ po chorobach układu krążenia i nowotworach. Na zapalenia płuc najczęściej chorują osoby po 65. roku życia i dorośli ze współistniejącymi problemami zdrowotnymi. Choroby płuc, a zwłaszcza POChP, choroby serca, wątroby, nerek, zespół nerczycowy, cukrzyca, nowotwory i wszystkie stany upośledzonej odporności, niezależnie od ich przyczyny, sprzyjają rozwojowi i ciężkiemu przebiegowi pneumokokowego zapalenia płuc. Leczenia nie ułatwia fakt, że bakterie pneumokokowe są oporne na działanie antybiotyków i wywołane przez nie zakażenia po prostu trudno się leczą.

Zakażenie pneumokokami w pandemii koronawirusa

Pneumokoki są najczęściej wykrywanymi bakteriami (35%) u chorych hospitalizowanych z powodu zapalenia płuc pierwotnie wywołanego przez wirusa grypy, a koinfekcje bakteryjne m.in. pneumokokami, w okresach epidemii grypy stanowią główną przyczynę chorobowości i umieralności chorych z powodu PZP.

Według najnowszych doniesień naukowych zakażeniu wirusem SARS-CoV-2, powodującym COVID-19, towarzyszą jednoczesne zakażenia bakteryjne. Odsetek pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19 z koinfekcją S. pneumoniae może wynosić od 20% do nawet około 60%. Chorzy zarażeni wirusem SARS-CoV-2 z konfekcją innymi patogenami zwykle są dłużej hospitalizowani, częściej są przyjmowani na oddziały intensywnej terapii oraz są narażeni na większe ryzyko śmierci.

Jak chronić się przed zakażeniem przez pneumokoki?

Podobnie jak w przypadku dzieci, zalecaną formą profilaktyki zakażenia tą groźną bakterią są szczepienia. Dla osób dorosłych dostępne są skuteczne szczepienia, które chronią przed inwazyjną chorobą pneumokokową oraz pneumokokowym zapaleniem płuc. Szczepionka polisacharydowa starszego typu wymaga powtarzania jej podania, szczepionka skoniugowana jest jednodawkowa. Warto dodać, szczepionkę przeciw pneumokokom można podawać razem ze szczepionką przeciw grypie, a także w każdym innym dniu przed lub po szczepieniu przeciw COVID-19. 

Szczepienia przeciw pneumokokom podczas pandemii COVID-19

W czasie pandemii należy minimalizować ryzyko hospitalizacji ze względu na ryzyko zakażenia COVID-19. Objawy grypy często przypominają objawy COVID-19, co może narazić pacjenta na niepotrzebny kontakt z placówką zajmującą się pacjentami chorymi na COVID-19. Infekcja wirusowa może otwierać drogę bakteriom i przyczynić się np. do rozwoju zapalenia płuc. Osoby starsze, które w dodatku chorują przewlekle, zawsze są najbardziej narażone na takie powikłanie. 

Kto powinien się zaszczepić przeciw pneumokokom? 

Profilaktyka zakażeń pneumokokowych w postaci szczepień ochronnych, u osób dorosłych powyżej 50. roku życia oraz w grupach o podwyższonym ryzyku zakażenia pneumokokami, jest rekomendowana przez liczne towarzystwa naukowe i ciała doradcze ds. szczepień, a także Program Szczepień Ochronnych na 2021 rok9. 

• Czynniki, które podnoszą ryzyko choroby pneumokokowej u dorosłych można podzielić na cztery kategorie: 
• Wiek – powyżej 50 roku życia jesteśmy bardziej narażeni na chorobę,
• Zaburzenia odporności - wrodzone i nabyte zaburzenia odporności, zakażenie HIV, przewlekłe choroby nerek, zespół nerczycowy, białaczka, chłoniak Hodgkina, chłoniaki nieziarnicze, immunosupresja, uogólniana choroba nowotworowa, 
• Choroby przewlekłe – przewlekła choroba serca, przewlekła choroba płuc [w tym astma], cukrzyca, przewlekłe choroby wątroby w tym marskość wątroby, anemia sierpowata, wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego, implant ślimakowy, wrodzona i nabyta asplenia,
• Niezdrowe zachowania – palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.

Pneumokoki u dorosłych. Akcja "Zaszczepieni - zabezpieczeni" 

Kampania edukacyjna „Pneumokoki nie liczą lat. Zaszczepieni – zabezpieczeni” ma zwiększyć świadomość na temat groźnych zapaleń płuc i roli szczepień wśród osób dorosłych, szczególnie narażonych na niebezpieczeństwa związane z zakażeniem Streptococcus Pneumoniae. W ramach akcji prowadzone są działania edukacyjne i informacyjne dotyczące szczepień dla dorosłych, a szczególnie profilaktyki groźnych zakażeń pneumokokowych. Dostępna jest także edukacyjna strona www.PneumokokoweZapaleniePluc.pl, na której dostępne będzie kompendium wiedzy na temat pneumokoków i zagrożeń z nimi związanych, porady dotyczące postępowania oraz przydatne informacje dla osób z grup ryzyka.

Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Pfizer. 

Partnerzy merytoryczni: Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, Polska Grupa Raka Płuc.

Partnerzy kampanii: Fundacja „Onkocafe – Razem lepiej”, Fundacja „Aby żyć”, Fundacja CARITA, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków (PSD), Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, Polskie Stowarzyszenie Stwardnienia Rozsianego (PTSR), Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pacjentów ze Schorzeniami Serca i naczyń „ECOSERCE”, Stowarzyszenie Amazonki Warszawa – Centrum, Stowarzyszenie SANITAS, Stowarzyszenie Edukacji Diabetologicznej SED, Fundacja Onkologiczna NADZIEJA, Sercoma. Stowarzyszenie Pomocy Chorym a Mięsaki, Stowarzyszenie „Podwale Siedem”, Życie z rakiem – Fundacja Onkologiczna.