Profilaktyka raka szyjki macicy kojarzy nam się przede wszystkim z regularnie wykonywaną cytologią. Tymczasem okazuje się, że to badanie powoli odchodzi w przeszłość. Dlaczego warto je zastąpić testem na wirusa HPV? Na czym polega to badanie i czy można je wykonać na NFZ? Ile kosztuje prywatnie?
Raka szyjki macicy można uniknąć. Wystarczy regularnie wykonywać proste badania. Okazuje się, że cytologia może nie wystarczyć...
Dlaczego cytologia odchodzi w przeszłość jako podstawowe badanie wykonywane w ramach profilaktyki wykrywania raka szyjki macicy?
Cytologia ginekologiczna przechodzi powoli do historii badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy (RSM) ponieważ metody molekularne są skuteczniejsze. W zależności od tego, czy wykonujemy cytologię konwencjonalną, czy cytologię na podłożu płynnym (jest dokładniejsza), jej czułość mieści się w granicach 60-70 proc. Czulszym badaniem jest test molekularny wykrywający zakażenie wysokoonkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HRHPV), który stanowi główną przyczynę rozwoju raka szyjki macicy. Test ma o wiele wyższą czułość niż cytologia, bo przekraczającą 90 proc., a w niektórych badaniach klinicznych, zbliżała się ona nawet do 100 proc. Dlatego w 2021 r. Światowa Organizacja Zdrowia w rekomendacjach wskazała, że właśnie test w kierunku HPV powinien być pierwotnym badaniem skriningowym, czyli tym, które wykonuje się jako pierwsze w całej populacji poddawanej badaniom.
W Polsce obowiązują nowe rekomendacje dla testu w kierunku HRHPV w diagnostyce stanów przedrakowych RSM, ogłoszone w 2022 r. przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników ze wsparciem Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy. Ale test HRHPV wciąż nie jest uznany jako pierwotne badanie skriningowe przez Ministerstwo Zdrowia
Jak wygląda test na HPV i czy można go wykonać w ramach NFZ?
Wymaz pobiera się tak samo, jak do cytologii. Po pobraniu materiał komórkowy jest przenoszony na podłoże płynne i odsyłany do laboratorium. Niestety, NFZ nie refunduje testu w kierunku HRHPV jako badania pierwotnego. W placówkach komercyjnych jego koszt to 120-200 zł. W porównaniu z samą cytologią, taki jednorazowy wydatek wydaje się być duży, ale w szerszej perspektywie, ekonomiczniejszym i bezpieczniejszym rozwiązaniem jest test w kierunku HRHPV. Wynika to z faktu, że cytologię powinno się wykonywać raz na rok lub raz na 3 lata, a test na HRHPV można wykonywać nawet co 5 lat.
Warto pamiętać, że bezpłatna cytologia przysługuje co 3 lata wszystkim kobietom od 25.do 59. roku życia – nie trzeba mieć skierowania. A jeśli ginekolog uzna to za konieczne, cytologię w ramach NFZ mogą również zrobić panie po sześćdziesiątce. Nieodpłatną cytologię płynną wykonują niektóre poradnie ginekologiczne przy szpitalach klinicznych i uniwersytetach medycznych.
Co robić, gdy w wynikach cytologii widnieje adnotacja o nieprawidłowych/atypowych komórkach lub podejrzeniu zmian śródnabłonkowych?
Badanie cytologiczne jest subiektywne, gdyż polega na ocenie prawidłowości budowy komórek. Granica normy, czyli wyniku prawidłowego, i patologii, czyli wyniku nieprawidłowego, jest subiektywna. Czasami nie da się jej precyzyjnie wyznaczyć. Ale nieprawidłowy wynik cytologii zwykle nie oznacza raka, a jedynie jego podwyższone ryzyko, które wymaga dalszej weryfikacji przez specjalistę. W takim przypadku pacjentka powinna przygotować się na konieczność dodatkowej diagnostyki, polegającej na wykonaniu testu na obecność HRHPV, a w części przypadków kolposkopii z biopsją.
Kolposkopia pozwala na obserwację szyjki macicy w powiększeniu oraz z zastosowaniem specjalnych barwników, co umożliwia identyfikację obszarów podejrzanych, z których pobierane są wycinki do badania histopatologicznego. W razie wykrycia niepokojących zmian nie należy zwlekać z wizytą u lekarza, bo wykrycie choroby we wczesnym etapie daje stuprocentowe szanse na jej całkowite wyleczenie. Weźmy to sobie do serca i postawmy na profilaktykę!
Szczepienia przeciwko wirusowi HPV: czy są refundowane?
Warto dodać, że istnieje także możliwość profilaktyki pierwotnej, czyli szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV. W Polsce wprowadzono 50-procentową refundację jednej ze szczepionek dla wszystkich powyżej 9. roku życia. Koszt jednej dawki to ok. 140 zł. Osoby w wieku 9-14 lat powinny być szczepione w schemacie dwudawkowym, starsi w trzydawkowym. Najnowsze rekomendacje WHO z grudnia 2022 otworzyły możliwość szczepienia jedną dawką do 20. roku życia. Szczepienie nie zwalnia jednak z regularnych badań profilaktycznych.
