Gdy emocje po starcie bliskiej osoby opadną, czekają nas formalności związane z nabyciem spadku. Jak to się odbywa? Od czego zacząć? Wszystko zależy od okoliczności. Sprawdź, kiedy nabycie spadku należy stwierdzić w sądzie, a kiedy u notariusza oraz jakie opłaty trzeba wnieść. Co robić, gdy zmarły spisał testament, a co, jeśli go nie zostawił?
Spadkobiercą zostajemy albo zgodnie z ustawą (dziedziczenie ustawowe) albo dlatego, że zmarły powołał nas do spadku w swoim testamencie. Dzieje się to z mocy prawa, z chwilą śmierci spadkodawcy. Ale to nie wystarczy. Nabycie spadku jest formalnym potwierdzeniem, że dziedziczymy określoną część majątku po zmarłym, np. że zostaliśmy właścicielem mieszkania po spadkodawcy. Bez nabycia spadku nie możemy korzystać z tej schedy, np. nie sprzedamy ani nie wynajmiemy odziedziczonego mieszkania.
Są dwie podstawowe ścieżki nabycia spadku:
- w sądzie (sądowe nabycie spadku)
- u notariusza (notarialne poświadczenie dziedziczenia)
Omówimy kolejno obie ścieżki.
Jak wygląda nabycie spadku w sądzie?
Sądem właściwym do stwierdzenia nabycia spadku (tzw. sąd spadku) jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeśli nie można tego miejsca z jakiegoś powodu ustalić, właściwy będzie sąd miejsca, w rejonie którego znajduje się majątek spadkowy (np. mieszkanie po zmarłym).
Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego wniosek o stwierdzenie nabycie spadku może złożyć osoba, która ma wym interes (osobisty lub majątkowy). Są to więc spadkobiercy, zapisobiercy, uprawnieni do zachowku. Wniosek można złożyć w sądzie spadku zarówno niezwłocznie po śmierci spadkodawcy, jak i wiele lat później.
Ważnym terminem jest pierwsze 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy (a konkretnie dnia, w którym się o niej dowiedzieliśmy). Tyle czasu mamy na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu.
W praktyce najczęściej oświadczenie dołączamy do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Jeśli nie złożymy w ciągu 6 miesięcy wniosku wraz z oświadczeniem, automatycznie sąd uznaje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, tzn. przyjmujemy schedę tylko do wysokości aktywów (bez długów). Po pół roku nie ma już możliwości odrzucenia spadku.
Wzór wniosku znajdziemy na stronie każdego z sądów rejonowych. Należy też pamiętać o wymaganych załącznikach. Jest to odpis skrócony lub zupełny (oryginał, nie kserokopia!) aktu zgonu spadkodawcy i dokumenty poświadczające nasze pokrewieństwo ze zmarłym (akty urodzenia lub małżeństwa).
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku należy opłacić. Opłata stała wynosi 100 zł. Można zapłacić w kasie sądu lub przelewem (i załączyć potwierdzenie przelewu do wniosku) plus 5 zł za wpis do rejestru spadkowego.
Od złożenia wniosku w sądzie spadku rozpoczyna się postępowanie. Najpierw sąd weryfikuje poprawność wniosku, sprawdza, czy w sprawie tego spadku wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenia o nabyciu/odrzuceniu spadku, czy nie wpłynęły wnioski o otwarcie i ogłoszenie testamentu po tym spadkodawcy itp. Sąd wyznacza termin posiedzenia, o którym informuje zarówno wnioskodawcę jak i wszystkich uczestników (pozostałych spadkobierców). Sąd informuje też, czy osobiste stawiennictwo będzie konieczne, czy nie.
Sąd przesłuchuje uczestników sprawy spadkowej. Po dokonaniu niezbędnych czynności wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku, w którym ustala, kto i w jakiej części nabył spadek (ułamkowe udziały w całości). Nie wskazuje konkretnych składników majątku. To jest przedmiotem kolejnego postępowania, czyli sprawy o dział spadku.
Na czym polega notarialne poświadczenie dziedziczenia?
Ten sam skutek prawny (nabycie spadku) możemy osiągnąć, korzystając z usług dowolnej kancelarii notarialnej. Spadkobiercy również mają pół roku od śmierci spadkodawcy, na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Ale nie zawsze potwierdzenie dziedziczenia w kancelarii notarialnej jest możliwe. Z usługi notariusza można skorzystać tylko pod następującymi warunkami:
- wszyscy spadkobiercy i ew. zapisobiercy muszą być zgodni co do swoich udziałów w spadku
- co do zasady wszyscy muszą być obecni w kancelarii podczas sporządzania protokołu
Notariusz nie ma kompetencji sądu. Nie może rozstrzygnąć sporów między spadkobiercami, więc do kancelarii musimy złożyć zgodny projekt nabycia spadku wraz załącznikami, czyli aktem zgonu, oryginałami odpisów aktów urodzenia, potwierdzającymi pokrewieństwo.
Postępowanie przed notariuszem przebiega dwuetapowo. Najpierw rejent spisuje protokół dziedziczenia, który wszyscy akceptują, a następnie wydaje akt poświadczenia dziedziczenia.
Zaletą nabycia spadku u notariusza jest oszczędność czasu - sprawę załatwimy szybciej, czasem w czasie jednej wizyty w kancelarii. Minus: będzie trochę drożej. Za protokół i akt notarialny potwierdzający dziedziczenie zapłacimy 50 i 100 zł, a więc razem 150 zł. Dodatkowe koszty to np. otwarcie i ogłoszenie testamentu i oczywiście kopie aktu poświadczenia dziedziczenia (6 zł/stronę).
Jak przebiega nabycie spadku na podstawie testamentu?
A jak przebiega nabycie spadku a podstawie testamentu? Podobnie jak opisano wyżej, ale dodatkowym, początkowym etapem jest otwarcie i ogłoszenie testamentu spadkodawcy.
Jeśli zmarły napisał testament własnoręczny, postępowanie rozpoczyna się złożeniem do sądu spadku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, w którym zaznaczamy, że zmarły zostawił testament.
Osoba, u której znajduje się ten testament ma obowiązek złożyć go w sądzie, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Sąd ustala krąg spadkobierców i sprawdza ważność testamentu. Następnie dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu. Dalej postępowanie przebiega podobnie jak wyżej i kończy się wydaniem postanowienia o nabyciu spadku przez spadkobierców testamentowych.
Testament można złożyć także u notariusza, który sprawdzi poprawność testamentu, otworzy go i ogłosi. Testament dostarcza najczęściej jeden ze spadkobierców koniecznie wraz z odpisem aktu zgonu i własnym dowodem osobistym. Następnie dochodzi do sporządzania protokołu koniecznego do wydania aktu notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Jeśli zaś testament nie był własnoręczny, tylko notarialny (zmarły za życia sporządził go w kancelarii notarialnej), osoba poinformowana o tym (w praktyce to najczęściej jeden ze spadkobierców) powinna udać się do kancelarii z aktem zgonu. Dalej następuje procedura notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Uwaga! Jeśli wiemy, że spadkodawca spisał testament notarialny, ale nie wiemy, w której kancelarii, możemy poszukać go w NORT, czyli Notarialnym Rejestrze Testamentów. Od 2011 roku każdy testament spisany u notariusza można dobrowolnie i bezpłatnie umieścić w NORT. Wystarczy, by spadkobierca udał się z aktem zgonu do dowolnej kancelarii notarialnej - notariusze mają dostęp do rejestru i mogą go przeszukać.
