Jak gluten wpływa na organizm – celiakia, nadwrażliwość, alergia

Gluten sam w sobie nie jest składnikiem szkodliwym dla zdrowia. Problemem natomiast jest to, że organizm może nieprawidłowo reagować na gluten. Mówimy wówczas o takich schorzeniach jak celiakia, nieceliakalna nadwrażliwość na gluten lub alergia. Osoby dotknięte tymi przypadłościami powinny całkowicie wykluczyć gluten z diety, ponieważ w ich przypadku wywołuje on szereg niekorzystnych objawów i ma niszczący wpływ na organizm.

Wpływ glutenu na organizm – celiakia

Celiakia (choroba trzewna) to efekt autoagresji układu odpornościowego wywołanej przez gluten. To autoimmunologiczna choroba o podłożu genetycznym. Celiakia może się pojawić w każdym wieku. Rozwija się dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zwykle wykrywana jest pomiędzy 30. a 50. rokiem życia. W przypadku celiakii jedzenie glutenu wywołuje  przewlekły stan zapalny z charakterystycznymi zmianami błony śluzowej jelit – zanikają kosmki jelitowe, czyli struktury odpowiedzialne za wchłanianie składników pokarmowych.  

Objawy, jakie może wywołać gluten 

• Celiakia pełnoobjawowa – jedzenie glutenu wywołuje bóle brzucha, biegunki i zaparcia (mogą występować naprzemiennie), utratę masy ciała, zaburzenia rozwoju u dzieci, np. nadpobudliwość czy niski wzrost. 
• Celiakia skąpoobjawowa – w wyniku spożycia glutenu mogą dokuczać migreny, bóle kości i stawów, pojawia się przewlekłe zmęczenie, zmiany skórne, zaburzenia miesiączkowania i płodności, zanika szkliwo zębowe, może dochodzić do drętwienia kończyn, nagłych zmian nastroju, stanów depresyjnych.
• Celiakia utajona – w tej postaci celiakii jedzenie glutenu może nie wywoływać żadnych objawów; choroba z czasem może się przekształcić w skąpo- lub pełnoobjawową.

Niewykryta i nieleczona celiakia skutkuje powikłaniami. To może być przedwczesna menopauza, osteoporoza, zaburzenia psychiczne, zaburzenia neurologiczne (polineuropatia, padaczka), nowotwory złośliwe jelita cienkiego i innych odcinków przewodu pokarmowego.

Jak gluten wpływa na organizm – badania w kierunku celiakii

Błędne jest przekonanie, że jeśli choroba nie ujawni się w dzieciństwie, to później nam nie grozi. Na świecie notuje się wzrost zachorowań na celiakię u dorosłych. Jeśli obserwujesz u siebie niepokojące objawy i podejrzewasz celiakię, zgłoś się do lekarza rodzinnego lub gastrologa, który da skierowanie na odpowiednie badania. 

• testy serologiczne – polegają na pomiarze we krwi stężenia przeciwciał charakterystycznych dla celiakii – są to przeciwciała EmA, DGP, tTG oraz testy genetyczne
• biopsja błony śluzowej jelita cienkiego
• badanie histopatologiczne wycinka jelita

Kluczowym elementem diagnostyki celiakii jest oznaczenie przeciwciał IgG i IgA i testy genetyczne, dopiero w dalszej kolejności specjalista może skierować na biopsję i pobranie wycinka. 

Jedyną skuteczną metodą leczenia celiakii jest wyeliminowanie z jadłospisu wszystkich produktów zawierających gluten. Stosowanie diety bezglutenowej jest konieczne już do końca życia.

Wpływ glutenu na organizm – nadwrażliwość

Nieceliakalną nadwrażliwość na gluten (NCGS) opisano stosunkowo niedawno. Objawy są podobne jak przy celiakii, ale występują szybciej, bo w ciągu godziny lub dni po spożyciu glutenu. W przeciwieństwie do celiakii nie stwierdza się również uszkodzeń błony śluzowej jelita. Nadwrażliwość na gluten jest najtrudniej wykryć, a to z powodu braku specyficznych markerów. Diagnostyka polega przede wszystkim na wykluczeniu celiakii i alergii. Stosuje się dietę eliminującą gluten, a następnie testy prowokacyjne.

Działanie glutenu na organizm – alergia

Gluten może wywołać w organizmie reakcję alergiczną. To także reakcja z udziałem układu odpornościowego. W jej przypadku dochodzi do wytwarzania przeciwciał IgE, czyli charakterystycznych dla chorób alergicznych.  Oznaczenie ich stężenia we krwi jest niezbędne do postawienia diagnozy alergii na gluten. Robi się także testy skórne. Co odróżnia alergię na gluten od celiakii i nadwrażliwości? Otóż objawy mogą pojawić się w ciągu zaledwie kilku minut, a nawet sekund po kontakcie z glutenem.

Dolegliwości związane z alergią na gluten to głównie zmiany skórne. Występują najczęściej u dzieci (to zaczerwieniona i łuszcząca się skóra, pokrzywka, atopowe zapalenie skóry). Alergia to także reakcja z udziałem układu odpornościowego. 

Jak gluten wpływa na organizm w zależności od wieku

Występowanie charakterystycznych objawów dla nietolerancji glutenu jest zależne od wieku.

• U niemowląt są to najczęściej symptomy jelitowe.
• U dzieci można zaobserwować już dolegliwości pozajelitowe, a szczególnie zmiany skórne.
• U dorosłych objawy jelitowe są rzadsze, natomiast pojawiają się dolegliwości neurologiczno-psychiatryczne, endokrynologiczne oraz ginekologiczne.

Jedynym sposobem poradzenia sobie z opisanymi chorobami jest dieta eliminująca gluten. Dlatego warto szukać produktów ze znakiem przekreślonego kłosa.

Czy gluten zawsze źle wpływa na organizm? 

Nie istnieją badania naukowe, które wskazywałby, że gluten jest szkodliwy dla każdego. Nie powinno się go eliminować pod pretekstem dbałości o „zdrowy styl życia”. Brak glutenu może zaburzać równowagę mikrobiologiczną przewodu pokarmowego i osłabiać także serce. Jeśli jednak nie tolerujesz glutenu, wyeliminuj go z diety. Szukaj produktów z symbolem przekreślonego kłosa.

Lista produktów, które zawierają gluten

• pszenica (w tym dawne odmiany: orkisz, płaskurka, durum, samopsza), pszenżyto, jęczmień, żyto, owies (ze względu na zanieczyszczenia):
• mąka pszenna, żytnia, jęczmienna,
• płatki pszenne, jęczmienne, żytnie, owsiane,
• kasza manna, kuskus, kasza jęczmienna (pęczak, mazurska, perłowa), musli, kasze owsiane, kaszki błyskawiczne zbożowe oraz mleczno-zbożowe,
• makaron pszenny, makaron żytni, pierogi, pyzy, kopytka, naleśniki,
• pieczywo – każde nieoznaczone jako bezglutenowe (chleb biały i razowy, bułki, bagietki, maca, pumpernikiel, pieczywo chrupkie, precle),
• pieczywo cukiernicze suche (herbatniki, ciastka, wafle, biszkopty, pierniczki, sucharki, paluszki itp.), ciasta, ciastka, drożdżówki, pizza, bułka do hamburgera.
• panierki do mięs i ryb oraz potrawy panierowane
• napoje mleczne z dodatkiem słodu jęczmiennego, produkty mleczne z ziarnami zbóż
• kawa zbożowa, kakao owsiane, napoje słodzone słodem jęczmiennym, piwo
• proszek do pieczenia
• hydrolizowane białko roślinne
• seitan (substytut mięsa)
• komunikanty z mąki pszennej
• opłatki świąteczne