Gdzie szukać testamentu po śmierci bliskiej osoby? Co to jest Notarialny Rejestr Testamentów?

Jeśli nie wiesz, czy twój zmarły bliski zostawił testament, możesz to sprawdzić u dowolnego notariusza. W kancelarii notarialnej dowiesz się, czy testament został sporządzony i zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT). Jeśli został zarejestrowany, dowiesz się, w której kancelarii należy go szukać. Aby uzyskać te informacje, musisz przedstawić akt zgonu osoby, która sporządziła testament. Dostęp do treści testamentu może uzyskać tylko osoba, która została przez spadkodawcę uprawniona do tego w testamencie. 

Notarialny Rejestr Testamentów  - co to jest?

Notarialny Rejestr Testamentów (NOTR), działa od 2011 r.,  umożliwia sprawdzenie, czy testament został sporządzony i zarejestrowany oraz w której kancelarii notarialnej można uzyskać wypis z testamentu (wypis uzyska się tylko pod warunkiem, że jest się osobą uprawnioną). W rejestrze mogą być rejestrowane testamenty:

• w formie aktu notarialnego 
• własnoręczne, przechowywane w kancelarii notarialnej.

Dostęp do rejestru testamentów nie jest publiczny, mają go tylko notariusze i tylko oni mogą dokonywać rejestrów, i tylko za ich pośrednictwem można uzyskać informacje na temat testamentów zarejestrowanych w NORT.
Ważne:

• wyszukiwanie testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów jest odpłatne, maksymalna opłata wynosi 200 zł;
• nie każdy testament jest rejestrowany w  Notarialnym Rejestrze Testamentów, zależy to tylko od woli osoby, która sporządziła testament;
• w  Notarialnym Rejestrze Testamentów znajdują się tylko informacje o tym, w której kancelarii jest przechowywany testament, treść testamentów nie jest ujawniana;
• dostęp do informacji w  Notarialnym Rejestrze Testamentów nie jest możliwy za życia testatora, czyli osoby, która sporządziła testament.

Przechowywanie testamentu u notariusza

Jeśli na podstawie informacji uzyskanych z Notarialnego Rejestru Testamentów wiemy, w której kancelarii jest przechowywany testament, możemy się tam udać, by zapoznać się z treścią testamentu. Natomiast jeśli wiemy, że testament został sporządzony, ale nie został zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Krajowym, możemy (o ile zaliczamy się do kręgi spadkobierców i dysponujemy aktem zgonu bliskiej osoby) odwiedzić z osobna  każdego notariusza w miejscowości, w której mieszkał testator i zapytać, czy testator sporządził u niego testament i czy jest u niego przechowywany. 
Ważne:

• kancelarie notarialne przechowują testamenty przez 10 lat, po upływie tego czasu, testamentu są przekazywane do archiwum ksiąg wieczystych właściwego sądu rejonowego.

Obowiązek wyjawienia testamentu

Jeśli testament został sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, ale nie został oddany na przechowanie do notariusza, tylko informacja o miejscu jego ukrycia została przekazana zaufanej osobie, to ta osoba po śmierci spadkodawcy musi wyjawić miejsce przechowywania testamentu. Zobowiązują ją do tego przepisy art . 670 Kodeksu Cywilnego. W momencie wszczęcia postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku sąd ustala, czy spadkodawca pozostawił po sobie testament, jeśli sąd ustali, że testament istnieje i kto jest w jego posiadaniu, wzywa tę osobę do złożenia testamentu.

Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu na piśmie, tylko przed śmiercią wyjawił ustnie swoją wolę w obecności trzech świadków, treść testamentu stwierdza się przez zgodne zeznania tych świadków złożone przed sądem w ciągu 6 miesięcy od daty otwarcia spadku. Świadkowie, jak w innych postępowaniach sądowych, nie mogą odmówić składania zeznań.

Jeśli osoby najbliższe spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki, małżonek, rodzice) zostały pominięte w testamencie, mogą domagać się zachowku, czyli zapłaty pieniężnej od osoby, która na mocy testamentu odziedziczyła cały majątek spadkodawcy. Osoby te, które dziedziczyłyby po spadkodawcy ustawowo, mają prawo domagać się zachowku w wysokości połowy wartości majątku, który zgodnie z ustawą by odziedziczyli. Roszczenie z tytuły zachowku można przeprowadzić polubownie albo w sądownie w ciągu 5 lat, od daty otwarcia testamentu. Prawo do zachowku nie należy się, jeśli np. spadkodawca wydziedziczył daną osobę w testamencie, dana osoba odrzuciła spadek, za życia spadkodawcy zrzekła się prawa do spadku, była w separacji ze spadkodawcą.

A co jeśli nie ma testamentu?

Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, wówczas następuje dziedziczenie ustawowe. Jeśli spadkodawca sam nie zdecydował, kto ma po nim dostać majątek, prawo zrobi to za niego. Ustawowo dziedziczą:

• małżonek i dzieci (również te spoza związku). Spadek dostają w częściach równych, z tym, że część przypadająca na małżonka nie może być mniejsza niż 1/4. Gdy małżonek nie żyje, dziedziczą dzieci; a gdy te nie żyją dziedziczą ich dzieci (wnuki). Małżonkowie rozwiedzeni lub będący w separacji stwierdzonej prawomocnym wyrokiem nie dziedziczą po sobie, chyba że zmarły inaczej zdecydował w testamencie. Byli małżonkowie nie mają także prawa do zachowku.
• Jeśli małżonkowie nie mieli dzieci, spadek przypada małżonkowi i rodzicom zmarłego.
• Gdy zmarły nie miał współmałżonka ani dzieci – majątek po połowie dostaną jego rodzice; gdy jedno z nich nie żyje, jego cześć przypada rodzeństwu.
• Jeśli nie żyją oboje rodzice – dziedziczy rodzeństwo lub jego dzieci.
• Gdy brak wyżej wymienionych bliskich, spadek przypada dziadkom zmarłego, a jeżeli ten nie miał w ogóle nikogo – gminie, w której mieszkał.

Nabycie spadku

Spadek można nabyć w dwojaki sposób: w sądzie (wniosek o nabycie praw spadkowych składa się w sądzie rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego) lub u notariusza. W tym przypadku wszyscy spadkobiercy muszą być obecni i zgodni co do sposobu dziedziczenia oraz osób, które biorą w nim udział. Postępowanie przed notariuszem jest szybsze niż sądowe, ale droższe.