Jak sporządzić testament? Rodzaje testamentów

Zazwyczaj śmierć przychodzi niespodziewanie, a poza smutkiem i żalem rodzi także wiele problemów finansowych i prawnych. Jednym z najbardziej kłopotliwych jest kwestia dziedziczenia.

Prawo wyróżnia dwa reżimy dziedziczenia: testamentowy i ustawowy, który następuje w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu.

Kto dziedziczy?

Na mocy prawa w pierwszej kolejności do spadku powołani są małżonek oraz dzieci spadkodawcy. Żona lub mąż otrzymują co najmniej jedną czwartą całości spadku, natomiast dzieci dzielą między siebie resztę spadku w równych częściach. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia testamentu, udział, który by mu przypadł, otrzymują w równych częściach jego dzieci.

Jeżeli zaś spadkodawca nie miał dzieci, do spadku powołani są jego małżonek, rodzice i rodzeństwo.

W razie braku osób uprawnionych do dziedziczenia spadek przechodzi na własność Skarbu Państwa.

Taki reżim dziedziczenia następuje, kiedy spadkodawca nie pozostawi dyspozycji co do podziału majątku na wypadek śmierci. Jeżeli sporządzi testament, sam decyduje, co stanie się z jego majątkiem. Polskie prawo uwzględnia trzy rodzaje testamentów zwykłych.

Jak sporządzić testament? Rodzaje testamentów

Spadkodawca może sporządzić testament, spisując go w całości ręcznie, podpisując i koniecznie opatrując datą. Drugi typ to testamenty przygotowane u notariusza.

Istnieje także tzw. testament allograficzny. Zgodnie z jego zasadami spadkodawca może przedstawić swoją ostatnią wolę ustnie wobec świadków oraz przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta), sekretarza powiatu lub gminy albo kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole, podając datę jego sporządzenia. Protokół następnie powinien być odczytany spadkodawcy oraz podpisany przez niego oraz świadków i osobę urzędową, w obecności której wola została wyrażona.

W wyjątkowych sytuacjach prawo dopuszcza jednak pewne odstępstwa. I tak, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków jednocześnie.

Przy sporządzaniu testamentu świadkiem nie może być ani osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, ani jej małżonek i krewni. Świadkami nie mogą być także osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnej, małoletnie, niewidome, głuche lub nieme, niepotrafiące czytać i pisać, niewładające językiem spadkodawcy, a także skazane za fałszywe zeznania.

Kiedy testament jest nieważny?

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji albo wyrażenie woli (np. spadkodawca był chory psychicznie lub pozostawał pod działaniem narkotyków),
• na podstawie błędnych danych (o ile istnieje przypuszczenie, że w innych okolicznościach spadkodawca postanowiłby inaczej),
• pod wpływem groźby albo wyraźnego przymusu.

Często zdarza się, że spadkodawca, sporządzając testament, nie powołuje w nim do dziedziczenia któregoś ze swoich bliskich dziedziczących wtedy, gdy nie byłoby testamentu. W takim wypadku pomocna ewentualnym spadkobiercom może okazać się instytucja zachowku. Zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom i rodzeństwu spadkodawcy, którzy nie zostali powołani do spadku w testamencie, należy się połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby im w drodze dziedziczenia ustawowego. Jeżeli natomiast uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni – przysługują mu dwie trzecie udziału ustawowego.

Kogo można wydziedziczyć?

Spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć zstępnych, małżonka, rodzeństwo i rodziców, jeżeli:

• wbrew woli spadkodawcy uporczywie postępują w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścili się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa, występując przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełniają wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych