Dlaczego bolą stawy? 3 najczęstsze przyczyny i sposoby ich leczenia

Dolegliwości stawów są bardzo powszechne, trudno byłoby znaleźć osobę, która ich w jakimś stopniu nie doświadczyła. Choć kojarzone są najczęściej z zaawansowanym wiekiem, dotykają także ludzi młodych, a nawet dzieci.

Medycyna wyróżnia aż 10 grup chorób reumatycznych, z których każda ma inne podłoże (są to m.in. choroby tkanki łącznej, różne zapalenia stawów kręgosłupa, zapalenia towarzyszące zakażeniom czy chorobom metabolicznym, choroby kości i chrząstek oraz inne). Dzieli się je na te przebiegające z przewlekłym procesem zapalnym, obejmujące wiele narządów (przede wszystkim RZS) i te, które atakują tylko stawy (jak choroba zwyrodnieniowa ChZS). Mogą też być następstwem innych zdrowotnych problemów (np. nowotworów, cukrzycy, nadczynności przytarczyc). Wszystkim chorobom stawów towarzyszy ból. Ale choć w większości przypadków jest to pierwszy ostrzegawczy sygnał, bywa, że zwlekamy z pójściem do lekarza, a potem czekamy miesiącami na dostanie się do specjalisty.

Tymczasem właśnie od szybkiego postawienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia leczenia w dużym stopniu zależy jego powodzenie, co tłumaczy nasz ekspert. Dowiedzmy się, co mogą oznaczać dolegliwości i jak postępować, gdy się pojawią.

Co robić, gdy ból stawów jest skutkiem urazu?

Każdemu, a szczególnie osobom aktywnym, uprawiającym sporty lub pracującym fizycznie, zdarzają się kontuzje. Najbardziej narażone na nie są stawy stóp, kolanowy i biodrowy. Naciągnięcie, naderwanie lub zerwanie więzadła czy uszkodzenie torebki stawowej powodują zwykle obrzęk i ostry ból, który znacznie utrudnia chodzenie i nasila się przy wykonywaniu ruchów.

Przy niewielkiej kontuzji wystarczy czasowe unieruchomienie uszkodzonego stawu oraz leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.

Nawet niegroźna, ale zaniedbana kontuzja może przyczynić się do rozwoju stanu zapalnego. Jeżeli dolegliwości utrzymują się długo, ból i opuchlizna nie ustępują, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Zleci ci badania (np. usg, rtg) i odpowiednie leki.

Po kontuzjach, które wymagają długiego unieruchomienia stawu, niezbędna jest rehabilitacja.

Jak leczyć choroby stawów, które mają związek z wiekiem?

Nie da się ukryć, że z upływem lat stawy dokuczają nam coraz bardziej. Przyczyną mogą być różne choroby. Jakie?

Osteoartroza, czyli choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS), dotyka ok. 30 proc. osób do 64 roku życia, ale aż 80 proc. powyżej 75 lat. Polega na stopniowym niszczeniu chrząstki, której zadaniem jest amortyzowanie ruchów stawu, co powoduje tarcie o siebie ich powierzchni. Następstwem jest narastający ból, a z czasem przykurcze mięśni i ścięgien.

Ból pojawia się początkowo podczas obciążenia stawu (np. w czasie ruchu), a ustępuje w spoczynku. Może towarzyszyć mu obrzęk. Nie zwlekaj z wizytą u lekarza – zleci badania obrazowe (rtg, usg) i laboratoryjne (OB, CRP, czynnik reumatoidalny RF oraz poziom przeciwciał aCCP, ACPA), by wykluczyć zapalną chorobę stawów.

Leczenie obejmuje farmakoterapię – leki NLPZ, hamujące proces zapalny i działające przeciwbólowo oraz, w razie potrzeby, zabiegi (artroskopia, endoprotezoplastyka).

Ulgę może przynieść stosowanie suplementów z siarczanem glukozaminy i zastrzyki z kwasu hialuronowego.

Osteoporoza, czyli zmniejszenie gęstości mineralnej kości

Z wiekiem (szczególnie po menopauzie), rośnie także ryzyko osteoporozy czyli zmniejszania się gęstości mineralnej kości. Choroba co prawda nie objawia się bólem (do jej wykrycia często dochodzi dopiero po złamaniu), ale ma wpływ na stan stawów.

By zapobiec jej rozwojowi, po 50 roku życia należy wykonać densytometrię (pomiar gęstości kości) i w razie potrzeby rozpocząć leczenie.

Ważna jest dieta bogata w wapń i odpowiedni poziom witaminy D3. Pomocne będą też probiotyki zapobiegające utracie gęstości kości wywołanej niedoborem estrogenów.

Jak leczyć ból stawów wywołany przez chorobę zapalną?

Przyczyny chorób zapalnych stawów nie są do końca rozpoznane, tym bardziej, że wszystkich schorzeń, jakie obejmuje to określenie jest bardzo wiele. Znaczenie mają z pewnością predyspozycje genetyczne i zaburzenia immunologiczne – duża część z nich ma podłoże autoagresywne. Ale do rozwoju choroby może też przyczynić się niezdrowy styl życia (np. palenie papierosów).

Charakterystycznymi objawami zapalenia stawu są, prócz bólu, także obrzęki, poszerzenie obrysu zaatakowanego stawu, zaczerwienienie skóry, podwyższona ciepłota. Trudno więc, szczególnie na początku, odróżnić je od objawów choroby zwyrodnieniowej czy nawet skutków urazu. A jest to istotne, ponieważ w przebiegu choroby zapalnej może dojść (i w przypadku niepodjęcia leczenia najczęściej dochodzi) do zajęcia innych narządów.

Dlatego bardzo ważne jest nieodkładanie wizyty u lekarza. Najlepiej przy podejrzeniu choroby trafić jak najszybciej do specjalisty reumatologa.

Jakie choroby zapalne stawów są przyczyną bólu?

Najczęściej spotykane jest reumatologiczne zapalenie stawów (RZS), czyli tzw. gościec. Choruje na nie blisko półtora miliona ludzi na świecie (w Polsce – około 200 tysięcy, z przewagą kobiet). RZS atakuje najczęściej osoby w pełni sił, ok. 40 roku życia. Charakterystycznym objawem są tzw. guzki reumatoidalne, pojawiające się pod skórą, ponad zaatakowanym stawem. Zaalarmować powinny nas takie objawy jak poranna sztywność i nasilony ból, a z czasem – trudności przy wykonywaniu prostych czynności, np. zapięciu guzików czy utrzymaniu szklanki.

Przykłady innych chorób zapalnych stawów to spondyloartropatie:

• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS),
• Reaktywne zapalenie stawów,
• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK),
• Zapalenie towarzyszące nieswoistym chorobom jelit (Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego),
• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE),
• Dna moczanowa (podagra),
• Zapalenie stawów jako powikłanie po przebytej infekcji (np. borelioza, gorączka reumatyczna),

Wszystkie choroby zapalne stawów to schorzenia przewlekłe, ich leczenie uzależnione jest od rozpoznania i stopnia zaawansowania.

Stosuje się:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), redukujące ból i obrzęk,
• glikokortykosteroidy, o silniejszym działaniu przeciwzapalnym,
• leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), syntetyczne i biologiczne.

W procesie zdrowienia ważną rolę odgrywa rehabilitacja (m.in. kinezyterapia, masaże, termoterapia i inne), którą należy wdrożyć po ustąpieniu dolegliwości bólowych:

• zmniejsza napięcia i sztywność stawów,
• usprawnia stawy i chroni je przed postępującą degeneracją,
• zapobiega przykurczom, zwiotczeniom i zanikom mięśni.

O choroby reumatologiczne, ich diagnostykę i sposób postępowania pytamy specjalistę - prof. dr hab. n. med. Brygidę Kwiatkowską - krajowego konsultanta w dziedzinie reumatologii.

Co jest dziś największym problemem pacjentów z chorobami reumatycznymi?

W leczeniu zapalnych chorób reumatycznych najistotniejszy jest czas. Chodzi o to, by zahamować postęp choroby nim dokona ona nieodwracalnych zmian w organizmie. To bardzo ważne, bo choroby zapalne stawów dotykają ludzi ok. 40 roku życia, a mogą doprowadzić do niepełnosprawności.

Według Rekomendacji Europejskiej Ligi Reumatologicznej (EULAR) od pojawienia się pierwszych objawów do rozpoczęcia leczenia powinno upłynąć maksymalnie 6 tygodni.

W przypadku RZS pacjent powinien mieć postawione rozpoznanie i włączone leczenie w terminie nieprzekraczającym 12 tygodni od pierwszych objawów tej choroby. Niestety, w Polsce te opóźnienia diagnostyczne są najdłuższe w Europie, np. w RZS to 35 tygodni, a w przypadku łuszczycowego zapalenia stawów 7-8 lat przy rekomendowanym nieprzekraczalnym czasie 6 miesięcy.

Dlaczego w Polsce diagnostyka chorób reumatycznych stawów trwa tak długo?

Wiedza w społeczeństwie na temat zapalnych chorób reumatycznych jest niska, znacznie niższa niż np. w przypadku cukrzycy, choć na nią cierpi mniej niż 10 proc. dorosłych,  a na choroby zapalne stawów od 5 do nawet 25 proc. Tymczasem mniej niż 15 proc. chorych trafia do jakiegokolwiek lekarza i to po roku od pojawienia się pierwszych objawów.

Co robić w przypadku bólu i obrzęku stawów?

Chory powinien zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej już w przypadku obrzęku pojedynczego stawu, który pojawił się nagle, trwa krótko i nie jest związany np. z przebytym urazem. I powinien jak najszybciej trafić do lekarza reumatologa, bo u większości pacjentów z wczesnym zapaleniem stawów rozwija się reumatoidalne zapalenie stawów, spondyloartropatie lub rzadziej inna choroba tkanki łącznej np. toczeń rumieniowaty układowy. Tymczasem takiego pacjenta kwalifikuje się zazwyczaj do konsultacji ortopedycznej lub neurologicznej, co tylko opóźnia diagnozę.

Znaczenie ma oczywiście i to, że dostęp do specjalistów jest utrudniony, a system kolejkowy do tej pory nie wydzielał odrębnej ścieżki postępowania dla chorych z zapalnymi chorobami reumatycznymi. Ale mamy szansę to zmienić. Powstał projekt nowego świadczenia „Kompleksowej opieki nad pacjentem z wczesnym zapaleniem stawów”. Dzięki niemu osoby, u których po raz pierwszy rozpoznano chorobę zapalną będą traktowane priorytetowo, powstanie „szybka ścieżka” prowadząca pacjenta od lekarza POZ do opieki w ośrodku reumatologicznym. Obecnie trwają prace nad pilotażem wczesnego wykrywania zapalenia stawów. Miejmy nadzieję, że zakończą się sukcesem.