Kiedy myślimy o leczeniu raka, kojarzy się nam ono z zabiegami chirurgicznymi, chemioterapią oraz radioterapią. Wspomina się również o wsparciu psychicznym, czyli psychoterapii. Dieta, czyli właściwe odżywianie jest najczęściej pomijanym elementem leczenia onkologicznego. To poważny błąd. Podczas leczenia raka trzeba się skupić na człowieku, nie traktować chorego tylko jako przypadku medycznego. Samo leczenie - w wypadku onkologii bardzo wyczerpujące dla pacjenta - może nie dać odpowiedniego efektu, jeśli zabraknie wsparcia psychicznego, czyli dobrego nastawienia oraz odżywienia. Skąd chory ma brać siłę do zmagania się z chorobą, jeśli nie je? Niestety, często o tym zapominają i pacjenci, i lekarze. Specjaliści podkreślają, że odpowiednie żywienie medyczne może poprawić efekty terapii nawet o 10%. Warto więc mówić o tym ważnym elemencie leczenia.
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Jeść inaczej czy tak samo jak przed chorobą?
Wiele osób, które dowiaduje się, że są chore, zaczyna szukać cudownych środków na raka. Zaczynają łykać witaminy, suplementy diety, jeść np. tylko owoce albo wyłącznie kasze. W ten sposób szybko ich dieta może stać się źle zbilansowana, a to odbije się z pewnością na ich zdrowiu i kondycji.
Jak więc powinien wyglądać jadłospis osoby chorej na raka? Czy potrzebne są radykalne zmiany? Tak, są potrzebne, jeśli przed rozpoznaniem choroby pacjent po prostu źle się odżywiał. Trzeba więc przestawić się na zbilansowaną, zdrową dietę. Nie jest ona jednak łatwa. Trzeba pamiętać, że każdy choruje inaczej, nawet na to samo schorzenie. Należy też uwzględnić inne choroby, na które cierpi pacjent, np. cukrzycę. Dieta zależy również od stosowanej metody leczenia, np. czasem przy chemioterapii trzeba wyłączyć laktozę, a przy radioterapii konieczna jest zmiana konsystencji posiłków.
Ogólnie mówiąc zdrowe, czyli właściwe żywienie podczas leczenia raka polega przed wszystkim na dostosowaniu do indywidualnych potrzeb. Na przykład zapotrzebowanie na kalorie zależy od wieku, płci, rodzaju schorzenia, trybu życia itd. Jedni potrzebują mniej kalorii, np. tylko 1500, inni więcej np. 2500. Niedopasowana dieta może być przyczyną zarówno nadwagi, jak i niedożywienia. Dlatego zawsze warto zasięgnąć porady dietetyka.
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Ogólne zasady i wyjątki
Naczelną zasadą diety w czasie leczenia nowotworu jest to, aby posiłki były wartościowe, dostarczały wszystkich koniecznych składników odżywczych, a nie tylko pustych kalorii. Trzeba jednak wziąć zawsze pod uwagę, z jakim schorzeniem mamy do czynienia.
Np. ogólne zalecenie zdrowego żywienia brzmi, żeby zamiast produktów z białej mąki sięgnąć po te z pełnego przemiału. Są zdrowsze, bo zawierają dużo błonnika. Ale nie są polecane chorym cierpiącym na schorzenia wątroby i trzustki, bo są trudniej trawione. Dla tych chorych odpowiedniejsze będzie czerstwe białe pieczywo.
Wiadomo, że do każdego posiłku trzeba dodać warzywa lub owoce, najlepiej świeże. I znów są wyjątki - chorym na schorzenia wątroby i trzustki surowe warzywa i owoce mogą szkodzić. Muszą też zrezygnować z kapusty, nasion roślin strączkowych, cebuli, mimo że są one bardzo zdrowe.
Wszystkim natomiast można zalecić unikanie tłuszczów zwierzęcych, twardych margaryn, a zastąpienie ich olejami i miękkimi margarynami. Zamiast czerwonego mięso warto jeść drób i ryby.
Ważne jest także to, jak przygotowujemy posiłki - najlepsze jest gotowanie na parze, pieczenie lub duszenie bez tłuszczu. Zakazane zaś - smażenie, zwłaszcza na tłuszczu.
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Moment szczególny - chemioterapia
Jest jedną z najczęstszych metod leczenia nowotworu. W czasie leczenia choremu podaje się leki cytotoksyczne, których celem jest zniszczenia komórek rakowych lub przynajmniej zahamowanie ich rozwoju. Niestety, większość leków chemioterapeutycznych, oprócz niszczenia komórek nowotworowych, uszkadzają również zdrowe komórki.
Mimo wielkiego postępu w tego typu leczeniu, nie udaje się całkowicie uniknąć skutków ubocznych, m.in. takich jak: brak apetytu, nudności, wymioty.
Niepożądane efekty chemioterapii powodują, że chory nie chce jeść. Nieodpowiednie odżywianie zaś prowadzi do niedożywienia, utrudnia powrót do normalnego funkcjonowania.
- Nie należy zmuszać chorego do jedzenia za wszelką cenę. Trzeba pozwolić mu jeść tylko tyle, ile chce i tylko wtedy, kiedy ma na to ochotę. Posiłki powinny mieć temperaturę pokojową, zbyt zimne lub zbyt gorące mogą nasilać nudności.
- Podczas chemioterapii zaleca się unikanie grejpfrutów i ich przetworów (soków, nektarów itp.). Zawierają one substancje, które wchodzą w interakcję z lekami przeciwnowotworowymi.
- Trzeba wykluczyć z jadłospisu ostre potrawy, np. z dodatkiem chili, pasty curry, octu i innych przypraw.
- Posiłki powinny być lekkostrawne. Odpowiednie są kremowe zupy, domowe kisiele, twarożki, chude mięsa, gotowane warzywa, domowe lody i sorbety, przeciery.
- Potrawy nie powinny intensywnie pachnieć, bo w czasie chemioterapii może to zasilać mdłości.
- W czasie chemioterapii nie wolno zapominać o nawadnianiu organizmu. Należy pić ok. 2,5 litrów płynów. Oprócz wody mogą to być ziołowe napary, herbatki owocowe, soki warzywne i owocowe zmieszane z wodą.
- Nie wolno natomiast na własną rękę i bez porozumienia z lekarzem zażywać jakichkolwiek suplementów czy preparatów ziołowych. Zawarte w nich substancje mogą wchodzić w interakcje z lekami onkologicznymi i przeszkadzać w terapii, wpływać na pracę nerek, wątroby, płytek krwi.
- W czasie chemioterapii potrawy mogą przybierać nieprzyjemny, metaliczny posmak, mogą wydawać się bardziej słone lub słodsze niż dotychczas. Możemy temu zaradzić stosując intensywne przyprawy, ale tylko wtedy, kiedy nie powodują one niestrawności.
- Jeśli niektóre potrawy wzbudzają niechęć do jedzenia, należy je wyeliminować z diety i zastąpić innymi o podobnym składzie odżywczym.
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Skutki uboczne, środki zaradcze
Dolegliwości gastryczne w czasie chemioterapii utrudniają przyswajanie składników odżywczych, co może prowadzić do ich niedoborów. Dlatego gdy się pojawiają, trzeba im skutecznie zaradzić.
• Biegunki
Podstawą diety powinny być produkty zapierające i o niskiej zawartości błonnika. Wskazane jest pszenne, czerstwe pieczywo, ryby, ryż, jajka, drobniutko starte surowe jabłko, banany, kisiele, kleiki, jogurty, sery białe, gotowana marchewka i dynia. Należy unikać słodyczy oraz produktów zawierających słodziki, które nasilają biegunki. Trzeba też pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Najlepsza będzie przegotowana woda lub napar z czarnych jagód.
• Zaparcia
Dieta powinna zawierać produkty o działaniu rozwalniającym, z dużą zawartością błonnika: płatki owsiane, płatki kukurydziane, surowe warzywa i owoce. Przed śniadaniem trzeba wypić szklankę przegotowanej letniej wody z łyżeczką miodu, kefir z sokiem pomidorowym lub z czerwonego buraka, albo szklankę wody mineralnej z dużą zawartością magnezu, który jest pomocny w zwalczaniu zaparć. Na śniadanie należy jeść suszone owoce z płatkami owsianymi i dodatkiem grubo mielonego siemienia lnianego. Wskazany jest też chleb wielozbożowy z dodatkiem otrąb.
Przed obiadem warto też wypić łyżkę oleju.
Należy się wystrzegać produktów o działaniu zapierającym (ryż, banany, gotowana marchewka). Bardzo ważna jest odpowiednia ilość płynów, trzeba wypić do 3 litrów płynów dziennie. Błonnik zawarty w produktach o działaniu rozwalniającym chłonie bardzo dużo wody. Gdy jej brakuje, problemy z wypróżnieniami mogą się nasilać.
• Brak apetytu
Największym problemem jest, gdy chory nie może nic jeść. Jego organizm nie otrzymuje więc potrzebnych składników odżywczych. W takiej sytuacji pomocne mogą być specjalne wysokoenergetyczne preparaty spożywcze w płynnej postaci. Zawierają wszystkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach: białko, tłuszcze, węglowodany oraz komplet witamin i minerałów. Preparaty można spożywać między posiłkami, jako uzupełnienie jadłospisu lub zastępować nimi posiłki. Kupuje się je w aptekach.
Po chemioterapii - dieta wspomaga powrót do zdrowia
Po leczeniu, które bardzo wyczerpuje i osłabia organizm, trzeba szybko zregenerować siły. Najlepsza do tego celu jest lekkostrawna dieta bogata w białko. Codziennie należy dostarczać organizmowi 100-120 g białka. Oznacza to, że w ciągu dnia w jadłospisie powinno się znaleźć 2-3 szklanki mleka, gruby plaster (ok. 10 dag) twarogu, Kilka plasterków wędliny, jajko, kawałek ryby morskie lub chudego mięsa (ok. 15 g), porcja (czyli ok. 300 g) ryżu, kaszy, pieczywa lub makaronu.
Większość białka (ponad 60 proc.) powinna być pochodzenia zwierzęcego. Zawiera ono bowiem niezbędne aminokwasy, konieczne do regeneracji organizmu (budowy i odbudowy tkanek, przeciwciał, hormonów i enzymów). Szczególnie warto zwrócić uwagę na ryby morskie. Zawierają one nie tylko wartościowe białko, ale także kwasy omega-3. To dzięki nim chemoterapia jest skuteczniejsza, bo pomagają zwalczać komórki rakowe.
Białko powinno być budulcem, a nie źródłem energii. Aby dostarczyć organizmowi odpowiednio dużo kalorii, trzeba sięgnąć po węglowodany. dobrze wybierać produkty, które są łatwo strawne i nie podrażniają układu pokarmowego. Dlatego zalecane są: delikatne, białe pieczywo pszenne, bułki, biszkopty, makaron, ryz, kasza kukurydziana, manna, jęczmienna perłowa.
Nie można też zapominać o tłuszczu, który dostarcza energii. Dzienna dawka to 30-40 g. Tłuszcz mleczny jest łatwo strawny, dlatego dietetycy zalecają chorym masło i słodką śmietankę. Do przyrządzania potraw najlepiej używać tłuszczów roślinnych, takich jak olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek.
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Przykładowy jadłospis
Propozycje dań na na jeden dzień. jadłospis ten jest odpowiedni nawet dla chorych na raka przewodu pokarmowego, wątroby czy trzustki
Śniadanie
- bułka pszenna z masłem i z pastą z twarożku zmiksowanego z ugotowana piersią indyka, z jogurtem i natką pietruszki
- kawa zbożowa z chudym mlekiem lub słaba herbata
II śniadanie
- pieczone jabłko. W jabłku odciąć górę i wydrążyć środek. Do jabłka włożyć 2 łyżeczki suszonej żurawiny lub rodzynek i pół łyżeczki posiekanych orzechów. Łyżkę miodu wymieszać z cynamonem (ilość wg uznania) i polać środek jabłka. Włożyć owoce do piekarnika nagrzanego do temp. 180 stopni C i piec ok. 15-20 minut (czas zależy od wielkości jabłka, te duże trzeba piec nawet 30 minut).
- słaba herbata
Obiad
-
zupa z dyni. Na wrzącą wodę (2-3 litry) wrzucić opłukany kawałek piersi kurczaka i 2 marchewki pokrojone w kawałki, posolić lekko. Gotować do miękkości. Na łyżce oliwy z oliwek i niewielkiej ilości wody poddusić dwie cebule pokrojone w kostkę, 1 marchew i 1,5 łyżeczki suszonego rozmaryny przez ok. 10 minut. Doprawić szczyptą soli, garam masala (opcjonalnie, ilość według uznania) i pieprzu. Następnie dodać pokrojoną w kostkę dynię ok. 2 kg), chwilę dusić i wlać do wywaru z kurczaka. Gotować ok. pół godziny, aż dynia będzie miękka. Następnie zdjąć zupę z ognia i zmiksować ją na gładki krem. Doprawić do smaku, rozlać do talerzy i dodać niewielką ilość kremówki. Zupę można podać z grzankami przygotowanymi na suchej patelni.
-
ryba w sosie bazyliowym. Rybę (dorsz, pstrąg, makrela) ułożyć w zamykanym naczyniu żaroodpornym lub na kawałkach folii aluminiowej. Wymieszać sok wyciśnięty z jednej cytryny z 1/2 szklanki posiekanych liści świeżej bazylii, oliwą i przyprawami (sól, pieprz). Mocno nasmarować mieszanką rybę. Zamknąć naczynie lub zawinąć w folii. Piec ok. 25 minut w piekarniku nagrzanym do 120 stopni C. Podawać z ryżem ugotowanym na sypko i surówką z surowej marchwi i jabłka.
- szklanka niesłodzonego kompotu owocowego.
Podwieczorek
- pszenna bułka z guacamole - miękkie awokado obrać, usunąć pestkę, skropić sokiem z cytryny. Zmiksować, dodając łyżkę śmietany kremówki, sól, ewentualnie kilka kropel tabasco.
- szklanka herbatki owocowej lub świeżo wyciśniętego soku z dowolnych owoców.
Kolacja
-
ziemniak faszerowany mięsem. Trzy łyżki tartej bułki wymieszać z 1/4 szklanki mleka, dodać gotowane, mielone mięso z indyka lub kurczaka (ok. 80 g), posiekaną natkę pietruszki, sól, pieprz, imbir według uznania. Dwa duże ziemniaki obgotować (ok. 10 minut) w mundurkach. Ostudzić, przekroić na pół, wydrążyć środek i wypełnić mięsem. Ułożyć w żaroodpornym naczyniu i zapiekać. Podawać z miseczką sałaty.
- herbatka owocowa
Dieta w czasie leczenia onkologicznego. Fakty i mity o żywieniu chorych na raka
MIT: Osoby z nowotworem powinny schudnąć, ponieważ wtedy „zasuszą” raka.
Osoby chore na nowotwór, przygotowujące się do zabiegu chirurgicznego, chemio lub radioterapii powinny odżywiać się normalnie, a nawet jeść posiłki bardziej odżywcze, bogate w witaminy i składniki mineralne, które wzmocnią organizm, zmobilizują do walki i ułatwią późniejszą rekonwalescencję. Żadne badanie naukowe nie udowodniło, że głodząc się, osłabiamy również raka (ten akurat znajdzie sobie źródło składników odżywczych by się rozwijać), jednak wiele badań potwierdza, że głodzenie się powoduje osłabienie organizmu, wydłuża walkę i wyniszcza organizm (nie raka) osłabiając układ odpornościowy i prawidłowe działanie innych narządów i systemów.
MIT/PRAWDA: Najlepsze jedzenie przy walce z nowotworem to domowe jedzenie.
Oczywiście każdy pacjent najlepiej i najbardziej efektywnie przechodzi rekonwalescencję w odpowiednich warunkach sanitarnych, otoczony własnymi, domowymi sprzętami i bliskimi mu osobami. Również domowa kuchnia wydawałaby się najwartościowsza dla osoby chorej. Ważny jest jednak sposób przygotowywania posiłków, jakość produktów i odpowiednie proporcje składników odżywczych. W żywieniu onkologicznym ważny jest udział w codziennej diecie produktów tzw. „gęstych energetycznie”, czyli takich, które w małej objętości dostarczają dużo składników odżywczych. Domowy rosołek, który na pewno pomaga w wielu mniej inwazyjnych chorobach, nie jest najlepszym rozwiązaniem dla osoby walczącej z rakiem.
PRAWDA: Chorując na raka trzeba ograniczyć słodycze.
Słodycze to przede wszystkim cukry proste, a nowotwory (guzy) lubią wykorzystywać energię z cukrów prostych do własnego rozwoju. Warto więc ograniczyć słodycze w codziennej diecie. Dodatkowo zbyt duża ilość cukrów może być przyczyną grzybicy, szczególnie u osób o obniżonej odporności - po operacji, chemioterapii.
MIT: Dieta onkologiczna opiera się na 5 regularnych posiłkach.
Osoby, które dobrze znoszą proces leczenia i nie mają problemów z łaknieniem mogą jeść w tej samej częstotliwości, co osoby zdrowe. Jednak większość osób chorych na raka ma problemy gastryczne - nudności, wymioty, jadłowstręt. Dla nich rekomendowane jest spożywanie posiłków często, ale w niewielkich ilościach np. co godzinę kilka łyków lub kęsów posiłku.
PRAWDA: Dieta onkologiczna powinna być lekkostrawna.
Organizm walczący z chorobą nie powinien dodatkowo „marnować” energii na trawienie produktów ciężkostrawnych, dlatego podstawą diety onkologicznej powinny być produkty lekkostrawne - gotowane, duszone, pieczone z ograniczeniem surowizny, potraw ciężkostrawnych, smażonych na tłuszczu. Dodatkowo, aby zwiększyć przyswajalność składników odżywczych posiłki dla chorych powinno się miksować lub mielić, aby rozdrobnić ich strukturę.
MIT: Istnieje dieta „lecząca raka”
Nie ma takiej diety, która zastąpiłaby leczenie raka metodą chemio, radioterapii, interwencji chirurgicznej czy farmakoterapii. Zdrowa dieta onkologiczna wspomaga organizm w walce, ale nie wyleczy choroby. Okres rekonwalescencji to także nienajlepszy czas na drastyczne zmiany diety i wprowadzanie do niej „cudownych specyfików” żywnościowych, których dotychczas w naszej diecie nie było. Egzotyczne zioła, owoce, wyciągi, susze nie zawsze wspomagają organizm, a wręcz przeciwnie, mogą na niego działać toksycznie.
MIT: Dieta onkologiczna powinna być ograniczona w tłuszcze.
Odpowiednie rodzaje tłuszczów mają bardzo korzystne działanie. Dostarczają energii w dość skondensowanej formie (1 g to 9 kcal), a jednocześnie są nośnikiem ważnych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach np. A, D, E. W diecie antyrakowej konieczne jest wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie w diecie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (tłuste wędliny, tłuste sery, nabiał, wędliny typu parówki, pasztetowa, boczek, tłuste mięsa) oraz kwasów tłuszczowych trans (margaryny starego typu, pieczywo cukiernicze, wielokrotnie przesmażane tłuszcze roślinne). Dieta onkologiczna powinna natomiast obfitować w tłuszcze roślinne bogate w kwasy tłuszczowe omega 3 - oliwę z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, orzechy oraz nasiona oleiste (słonecznik, dynia).
