Nieformalny związek: Kiedy partner ma prawo do majątku i dziedziczenia? Jak się prawnie zabezpieczyć?

Jeśli dwoje ludzi żyjących bez ślubu decyduje się na założenie rodziny, to powinni mieć świadomość, że ich sytuacja prawna jest gorsza niż par, które formalnie zawarły związek małżeński. Polskie prawo nie daje osobom żyjącym w nieformalnym związku takiej ochrony prawnej jaką zapewnia małżonkom.

Prawa osób żyjących w konkubinacie

Osoby żyjące w konkubinacie nie mogą ubiegać się o alimenty w razie rozpadu związku, nie dotyczą ich kwestie obowiązku wzajemnej opieki i pomocy, nie mają prawa do wspólnego rozliczania się z podatku dochodowego, nie otrzymają renty rodzinnej, w szpitalu czy przychodni nie otrzymają informacji o stanie zdrowia partnera ani nie odbiorą listu poleconego, chyba że wcześniej otrzymają stosowne oświadczenie.

Konkubenci nie mają też takich samych praw majątkowych jak małżonkowie, a to pociąga za sobą przykre konsekwencje prawne w momencie rozpadu związku czy śmierci jednego z partnerów. Dlatego osoby żyjące w konkubinacie powinny zawczasu zadbać o swoje interesy i zabezpieczyć się na przyszłość. Jeśli tego nie zrobią i w pewnym momencie zdecydują się na rozstanie, wówczas podział wspólnie zgromadzonego majątku może stanowić nie lada problem.

Konkubinat: jak wygląda podział majątku po rozstaniu?

Według prawa przedmioty nabyte w czasie trwania konkubinatu nie wchodzą, jak w przypadku małżeństwa do wspólnego majątku, lecz należą do osoby, która je kupiła. Jeśli partnerzy wspólnie nabyli jakąś rzecz, wówczas stanowi ona współwłasność i każdy z partnerów ma określony udział w tej własności. Podziału współwłasności można dokonać w każdej chwili.

Problemu nie ma, gdy partnerzy rozstają się polubownie, problem pojawia się, gdy są skłóceni. W takiej sytuacji trudno jest udowodnić, kto, co i za ile kupił, jeśli nie ma na to żadnych dowodów w formie paragonów, rachunków czy pisemnej umowy. Do podziału majątku dochodzi na podstawie ogólnych przepisów Kodeksu Cywilnego dotyczących współwłasności, spółek cywilnych lub bezpodstawnego wzbogacenia. Dlatego, by uniknąć problemów z podziałem majątku powstałego podczas trwania konkubinatu, warto się zabezpieczyć. Jak to zrobić?

• Należy zbierać wyciągi z banku, potwierdzenia transakcji ( np. jeśli jeden z partnerów dokłada się do raty kredytu, który wspólnie zaciągnęli na zakup mieszkania, domu albo samochodu, w tytule przelewu powinien napisać, że jest to rata za kredyt. Kupując coś wspólnie, warto zawrzeć umowę u notariusza, w której określone zostaną proporcje własności.
• Trzeba zadbać o to, by na fakturach widniały imiona i nazwiska obojga partnerów lub tylko tego, jeśli daną rzecz kupuje tylko dla siebie.
• Środki finansowe warto gromadzić na osobnych rachunkach bankowych, by nie było wątpliwości, kto jest ich właścicielem

Dodatkowy i to duży problem przy podziale majątku pojawia się, jeśli jeden z partnerów nie ma rozwodu i nadal pozostaje w związku małżeńskim z inną kobietą/mężczyzną. W takiej sytuacji wciąż obowiązuje go wspólność ustawowa, a to znaczy, że rzeczy i nieruchomości, które konkubent/konkubina nabywa należą także do jego żony/męża i ona/on ma do nich pełne prawo. Dlatego partnerzy, którzy są w związku małżeńskim, w trosce o partnerkę/partnera, powinni prawnie uporządkować swoje sprawy majątkowe, czyli dokonać rozdzielności majątkowej z żoną/mężem lub się rozwieść.

Dziedziczenie w nieformalnym związku

Jeśli jeden z partnerów zmarł, to drugi partner nie dziedziczy po nim ustawowo, niezależnie do tego, jak długo trwał ich związek, bo jak wcześniej wspomniano, prawo nie traktuje  osób żyjących w konkubinacie tak samo jak tak osoby żyjące w formalnych związkach. W małżeństwie małżonek zawsze dziedziczy, natomiast osoba żyjąca w konkubinacie nie. Nie ma nawet prawa uczestniczyć w podziale majątku zmarłego partnera, ponieważ z punktu widzenia prawa spadkowego konkubenci są dla siebie osobami obcymi. Jeśli zmarły partner nie miał rodziny i nie sporządził testamentu, cały jego majątek przechodzi na na gminę lub Skarb Państwa.

Co zrobić, by konkubent mógł dziedziczyć majątek? 

Dlatego jeśli partnerzy chcą zabezpieczyć finansowo drugiego partnera i zadbać o to, by po śmierci ich wspólny majątek pozostał w rękach żyjącego partnera, powinni sporządzić testament, w którym powołają swojego partnera do spadku. W takiej sytuacji żyjący partner pozostaje pełnoprawnym spadkobiorcą i dziedziczy majątek w całości lub w części wskazanej w testamencie.

Testament najlepiej sporządzić w formie aktu notarialnego, by zabezpieczyć interes prawny partnera, który będzie dziedziczyć spadek lub by nie doszło do próby podważenie testamentu przez członków rodziny zmarłego. Jeśli nie wiadomo, czy taki testament został sporządzony, można udać się do dowolnej kancelarii notarialnej. Notariusz ma możliwość sprawdzenia w rejestrze testamentów, czy spadkodawca sporządził testament i w której kancelarii jest przechowywany.

Dziedziczenie po śmierci konkubenta - prawa i obowiązki spadkobiercy

Partner powołany do spadku musi jednak liczyć się z tym, że zstępni, czyli najbliżsi członkowie rodziny spadkodawcy, mogą domagać się zachowku, nawet jeśli za życia spadkodawcy nie utrzymywali z nim żadnych kontaktów. Jeśli takie roszczenia zostaną zgłoszone, wówczas partner powołany do spadku, musi wypłacić połowę udziału, który normalnie dziedziczyliby spadkobiercy ustawowi.

Partner, który po zmarłym partnerze dziedziczy spadek na mocy testamentu, jest zobowiązany do zapłacenia podatku od nabytego spadku. Warto także wiedzieć, że w momencie przejęcia spadku na mocy testamentu, partner dziedziczy po zmarłym partnerze także długi, które musi uregulować. Jeśli nie chce przyjąć spadku na mocy testamentu, musi odrzucić spadek. Powinien to zrobić w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy.

Jeśli jednak partnerzy chcą uniknąć tych komplikacji, to za życia jeden partner może przekazać drugiemu swój majątek na mocy umowy darowizny lub kupna-sprzedaży. Jeśli umowa dotyczy mieszkania, domu, działki czy inne nieruchomości powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego, umowy kupna-sprzedaży ruchomości najlepiej sporządzić w formowe pisemnej.