Kamica nerkowa – łatwo ją pomylić z bólem kręgosłupa. Jak rozpoznać chorobę i co robić w razie kolki?

Kamica nerkowa to obecność w drogach moczowych złogów, zwanych kamieniami, zbudowanych z substancji, które w normalnych warunkach są rozpuszczone w moczu. Niekiedy dochodzi jednak do ich wytrącania i tworzenia kryształków. Początkowo są drobne (tzw. piasek w nerkach), z czasem rosną, tworząc coraz większe struktury. Kamienie nerkowe mogą osiągać wielkość od milimetra do kilku centymetrów. Są zbudowane ze szczawianu lub fosforanu wapnia, rzadziej z kwasu moczowego.

Jak może przebiegać kamica nerkowa?

Pięćdziesięcioczteroletnia pacjentka zgłosiła się do izby przyjęć z powodu silnego bólu dolnej części pleców po prawej stronie. Ból pojawił się nagle i promieniował do pachwiny. Towarzyszyły mu nudności. Zleciłem USG brzucha, które wykazało poszerzenie górnej części prawego moczowodu i miedniczki nerkowej. Opisano w nim też niewielki, kilkumilimetrowy złóg w rzucie prawego moczowodu. W badaniu ogólnym moczu stwierdziłem cechy zakażenia układu moczowego. Rozpoznałem kamicę nerkową.

Przyczyny problemów z nerkami

Przyczyny wytrącania się kryształków w moczu to:

• nadmierne zagęszczenie moczu, np. w odwodnieniu,
• zła dieta lub choroba ogólnoustrojowa (dna moczanowa, niedoczynność przytarczyc),
• niedobór w moczu substancji hamujących wytrącanie (cytrynianów, magnezu),
• przyjmowanie zbyt dużych dawek witaminy D lub C, preparatów wapnia.

Jak stwierdzić obecność złogów?

Choroba przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów, a kamień zlokalizowany w miedniczce nerkowej może powoli rosnąć, aż wypełni ją całą (tzw. kamień odlewowy). Może się wówczas pojawić tępy ból pleców, który podczas diagnozy łatwo pomylić z bólem kręgosłupa.

Typowe dolegliwości to:

• Kolka nerkowa, czyli silny, zazwyczaj kłujący ból w dolnej części pleców po jednej stronie, często z promieniowaniem w dół, do pachwiny; ból może być też tępy, rozlany i przypominać ten w zaparciu.
• Towarzyszące bólowi nudności i wymioty, wrażenie parcia na stolec i silne wzdęcia.
• Częstomocz z oddawaniem niewielkiej ilości moczu lub zatrzymanie moczu, zakażenie układu moczowego objawiające się pieczeniem i bólem cewki moczowej w czasie mikcji.
• Mocz może być zabarwiony na czerwono, w związku z obecnością w nim krwi, czasem kolce towarzyszy gorączka i dreszcze.

Co robić w razie wystąpienia tych objawów?

Jeśli kolka pojawiła się pierwszy raz, albo gdy towarzyszy jej gorączka, a wymioty uniemożliwiają picie i przyjmowanie leków, jak najszybciej zgłoś się na izbę przyjęć. Jeżeli wcześniej miałaś kolkę nerkową, a jej przebieg jest typowy, możesz poprzestać na przyjmowaniu zalecanych wcześniej leków rozkurczających i przeciwbólowych i wypijaniu dużej ilości płynów (3-4 l dziennie).

Diagnostyka kamicy nerkowej

Na wysunięcie właściwego podejrzenia zwykle pozwalają już same objawy kliniczne. Charakterystyczna dla kamicy nerkowej jest bolesność przy opukiwaniu okolicy nerki (tzw. objaw Goldflama). Badaniem, które już na wstępnym etapie pozwala na postawienie prawidłowego rozpoznania, jest USG brzucha z oceną układu kielichowo-miedniczkowego i moczowodów. Ich poszerzenie świadczy o zastoju moczu. Często udaje się także dostrzec złóg.

Jeśli planowany jest zabieg, konieczne będą badania pozwalające uwidocznić drogi moczowe i określić dokładną lokalizację i wielkość kamienia. Lekarz skieruje cię na urografię – prześwietlenie brzucha po podaniu specjalnego kontrastu, lub tomografię komputerową z rekonstrukcją dróg moczowych. Gdy kamica często nawraca, wykonuje się badania laboratoryjne, mające na celu identyfikację jej przyczyny. Zleca się wówczas badanie dobowej zbiórki moczu pod kątem zawartości w nim substancji mogących być budulcem kamieni lub niedoboru czynników zapobiegających wytrącaniu się złogów.

Jak pozbyć się złogów z nerek

Złogi poniżej 5 mm mogą być samoistnie wydalone z moczem (to tzw. rodzenie kamieni). Aby ułatwić ten proces, będziesz musiała stosować leki rozkurczające (drotawerynę, papawerynę) oraz wypijać duże ilości płynów. Pomaga gorąca kąpiel, która również działa rozkurczająco. Lekarz może ponadto zalecić schodzenie po schodach, aby ułatwić przemieszczanie się kamienia w dół.

W przypadku większych kamieni stosuje się: litotrypsję pozaustrojową (ESWL) – to zabieg rozbicia kamienia ultradźwiękami na mniejsze fragmenty, nefrolitotrypsję przezskórną – polega na wprowadzeniu do miedniczki nerkowej przez małe nacięcie w skórze nefroskopu; pozwala on na dokładną lokalizację kamienia, ocenę jego budowy i struktury, a przy pomocy specjalnego narzędzia, na jego rozdrobnienie; zabieg wykonuje się w przypadku dużych kamieni, o średnicy powyżej 2,5 cm lub zlokalizowanych w miejscach niedostępnych dla ESWL; przeprowadza się go w znieczuleniu, ureterorenoskopię – ten zabieg wykonuje się, jeśli kamienie są nisko zlokalizowane; endoskop zostaje wprowadzony przez cewkę moczową, następnie przez pęcherz moczowy do moczowodu; kamień usuwa się w całości lub po rozdrobnieniu.

Na czym polega litotrypsja pozaustrojowa?

• To mało inwazyjna metoda pozwalająca na rozbicie większych złogów w drogach moczowych. Dzięki temu możliwe jest ich łatwiejsze wydalenie. Zabieg nie wymaga znieczulenia ani specjalnego przygotowania. Wykonuje się go w ramach hospitalizacji jednodniowej.
• Do przeprowadzenia zabiegu konieczne jest określenie dokładnej lokalizacji kamienia (pozwala na to urografia lub tomografia komputerowa). Zabieg wykonuje się w pozycji leżącej, zwykle na brzuchu. W miejscu złogu do skóry przyłożona zostaje głowica emitująca ultradźwięki. Ich skupiona wiązka wykonuje pulsacyjne „uderzenia”. Trwa to kilkadziesiąt minut, nie jest bolesne, ale po pewnym czasie może być nieprzyjemne. Ultradźwięki stopniowo rozbijają kamień na małe fragmenty.
• Po zabiegu leczenie wygląda jak w przypadku klasycznej kolki nerkowej: zaleca się antybiotyk, lek rozkurczający, przeciw- bólowy i wypijanie dużej ilości płynów. Fragmenty kamienia mogą być wydalane przez kolejne dni. Mocz może być podbarwiony krwią – jeśli nie ma jej dużo, nie należy się tym przejmować. W przypadku większych złogów konieczne może być wykonanie kilku zabiegów litotrypsji.

Czy kamicę nerkową można wyleczyć?

U połowy pacjentów choroba występuje tylko raz w życiu. U pozostałych nawroty zdarzają się w ciągu kilku lat – konieczne jest wówczas ustalenie przyczyny kamicy, co pozwoli odpowiednio zmodyfikować styl życia, dietę. W większości przypadków kamienie udaje się wydalić samoistnie, zaś w pozostałych sytuacjach interwencja urologiczna pozwala pozbyć się złogu. Przestrzegając zaleceń lekarza, unikniesz nawrotu choroby. Ból wynika z przemieszczania się kamienia w dół moczowodu. Pojawia się, gdy kamień utknie w naturalnych miejscach przewężeń moczowodu i próbuje się przez nie przepchnąć

Zalecenia po zakończeniu leczenia

• Wypijaj 2-2,5 l płynów na dobę; w tym szklankę wody przed snem.
• Ogranicz spożycie mięsa i ryb, produkty ich trawienia zakwaszają mocz, sprzyjając odkładaniu się kamieni.
• Ogranicz spożycie soli – sód zwiększa wydalanie z moczem wapnia, co może prowadzić do odkładania się złogów.
• Nie przyjmuj preparatów witaminy D bez badania poziomu i zalecenia lekarza.
• W przypadku potwierdzenia, że kamienie zbudowane są ze szczawianu (najczęstsza postać kamienia moczowego), ogranicz, a najlepiej wyeliminuj z diety: czekoladę, kawę, herbatę, orzechy, szpinak, buraki, a latem truskawki i rabarbar.