Rozmaryn wyglądem przypomina gałązkę świerka, pachnie bardzo intensywnie, znany jest i wykorzystywany na różne sposoby od czasów starożytności. Rozmaryn stosowany jest od wieków w kuchni, jako aromatyczna przyprawa. Ma jednak również liczne i cenione właściwości zdrowotne, stosuje się go także w kosmetyce, jako roślinę ozdobną i do dekoracji, na przykład stołów. Gałązki rozmarynu mają też znaczenie symboliczne. Był on uważany swego czasu za symbol wiernej miłości. Stąd nawiązanie do tej rośliny w bardzo niegdyś popularnej piosence żołnierskiej: „O mój rozmarynie, rozwijaj się”. W hiszpańskiej Andaluzji, zwłaszcza w Granadzie i Sewilli uliczne sprzedawczynie próbują wcisnąć gałązki rozmarynu turystom, oczywiście - na szczęście.
Skąd pochodzi i jak wygląda rozmaryn?
Rozmaryn, a dokładnie rozmaryn lekarski (Salvia rosmarinus/Rosmarinus officinalis), pochodzi z basenu Morza Śródziemnego. Rosnący dziko rozmaryn spotkamy najczęściej we Francji, Włoszech, Grecji, Hiszpanii, Grecji oraz u wybrzeży Morza Czarnego, a także w Stanach Zjednoczonych i Meksyku. W pozostałych regionach świata, również w Polsce, rozmaryn uprawiany jest jako roślina doniczkowa. W kulturze chrześcijańskiej rozmaryn towarzyszy wizerunkom Matki Boskiej, oznacza czystość i dziewictwo.
W Polsce rozmaryn spopularyzowali benedyktyni, włączając to zioło do lecznictwa, którym się zajmowali. Jednocześnie rozmaryn stał się też rośliną bardzo symboliczną, zaczął towarzyszyć weselom: bukiety z wplecionymi gałązkami rozmarynu także dzisiaj noszą goście weselni, druhny i drużbowie oraz innym uroczystościom rodzinnym. Rozmaryn w Polsce symbolizuje radość i szczęście rodzinne. Podobne znaczenie przypisuje się rozmarynowi w krajach śródziemnomorskich.
Rozmaryn jest rośliną ciepłolubną i długowieczną, uprawiany w doniczce trzeba przesadzać co najmniej co 3 lata, a najlepiej co rok. Nie jest to łatwe, ponieważ roślina ma silny system korzeniowy, który w naturze rozrasta się nawet na 2 metry.
Liście wyrastają z długiej łodygi, która w kolejnych latach robi się zdrewniała i twarda. Rozmaryn w korzystnych warunkach dorasta nawet do wysokości dwóch metrów.
Jak wykorzystywać rozmaryn w kuchni?
Roślina najbardziej znana jest jako przyprawa. Ma charakterystyczny, mocny i korzenny zapach. Jako przyprawa rozmaryn występuje nie tylko w kuchni śródziemnomorskiej, choć tam jest najczęściej stosowany. W kuchni polskiej jest również bardzo popularny. Wzbogaca smak i aromat wielu potraw, znakomicie komponuje się zwłaszcza z drobiem, dziczyzną, jagnięciną. Niekiedy również stosuje się go do ryb, a nawet wina, zwłaszcza grzanego lub zimowej herbaty.
Ciekawym zastosowaniem jest dodawanie tej przyprawy do pieczonych, czy grillowanych warzyw oraz do pieczenia chleba.
Do przyprawiania mięs używa się najczęściej całych gałązek rośliny, ale także samych liści. Listki można również z powodzeniem dodawać do zup.
Lecznicze właściwości rozmarynu
Roślina od wieków znana jest zarówno jako przyprawa i stosowana jest w kuchni, jak i zioło lecznicze, mające duże możliwości dobroczynnego wpływu na zdrowie.
Rozmaryn, a zwłaszcza pozyskiwany z niego olejek rozmarynowy oraz wytwarzane wyciągi, jest źródłem związków fenolowych. Roślina zawiera też flawonoidy (luteolinę, genkwaninę, diosmetynę i ich glikozydy), ponadto garbniki, di- i triterpeny. Znajdziemy w niej też dużo wapnia, żelaza, magnezu, manganu, cynku, selenu, witaminy A, B6 oraz C.
Na co pomaga rozmaryn?
Rozmaryn to zioło o licznych właściwościach zdrowotnych. Działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i antybakteryjnie, dzięki czemu wspomaga walkę z infekcjami. Poprawia krążenie krwi, co korzystnie wpływa na pracę mózgu, pamięć i koncentrację. Rozmaryn jest również bogaty w antyoksydanty, które pomagają w ochronie komórek przed uszkodzeniami, oraz wspiera trawienie, łagodząc problemy żołądkowe. Może także działać relaksująco, łagodząc stres i napięcie.
Rozmaryn na trawienie
- Rozmaryn wspomaga procesy trawienne, ponieważ pobudza wydzielanie soków trawiennych.
- Trawienie tłuszczów wspierają gorycze, będące składnikiem rozmarynu, ponieważ powodują zwiększone wydzielanie żółci.
- Substancje zawarte w rozmarynie hamują skurcze mięśni gładkich jelit, dróg żółciowych czy moczowych, likwidując bóle brzucha.
- Liście rośliny przywracają prawidłową perystaltykę jelit.
- Rozmaryn eliminuje też nadmiar gazów nagromadzonych w jelitach, łagodząc wzdęcia.
Rozmaryn na problemy z koncentracją i pamięcią
- Udowodniono, że rozmaryn wspiera pracę mózgu. Zawiera składnik zwany kwasem karnozowym, który może naprawić uszkodzenia w mózgu spowodowane przez wolne rodniki.
- Preparaty z rozmarynem wykazują działanie na mózgowy przepływ krwi. Poprzez jego zwiększanie wpływają na poprawę koncentracji i uwagi oraz usprawnienie procesu przyswajania nowych informacji.
- Roślina sprawdza się również jako preparat zmniejszający napięcie nerwowe. Właściwości relaksacyjne rozmarynu czynią go naturalnym środkiem ułatwiającym zasypianie.
- Rozmaryn hamuje aktywność enzymów, które mają wpływ na rozwój i postęp choroby Alzheimera.
Olejek i ekstrakt z rozmarynu. Jakie mają właściwości?
Olejek i ekstrakt z rozmarynu mają liczne właściwości zdrowotne. Działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, wspomagając leczenie infekcji i stanów zapalnych. Olejek rozmarynowy poprawia krążenie, co może łagodzić bóle mięśni i stawów, a także wspierać zdrowie skóry i włosów. Ekstrakt z rozmarynu jest bogaty w antyoksydanty, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym. Oba produkty mogą również poprawiać pamięć i koncentrację, działając stymulująco na układ nerwowy.
Olejek eteryczny z rozmarynu
Znajdziemy go w kwiatach oraz liściach rozmarynu, niewielkie ilości także w łodygach rośliny. Więcej olejku znajduje się w wysuszonym rozmarynie niż świeżym. Olejek ma bardzo wyrazisty zapach i nieco gorzki smak.
- Jest cenny w lecznictwie, gdyż stanowi bogactwo składników, które są naturalnymi antybiotykami, wykazują właściwości antyhepatotoksyczne (przeciwdziałające uszkodzeniom komórek wątroby i przeciwzapalne, a także cytotoksyczne (niszczące chore komórki).
- Dzięki swoim właściwościom olejek rozmarynowy jest naturalnym środkiem dezynfekującym. Wspomaga organizm podczas infekcji i zakażeń, wspiera działanie układu immunologicznego, pomaga przy infekcjach zatok oraz grypie.
- Olejek obniża poziom cukru we krwi i podnosi poziom insuliny.
- Wspiera pracę układu pokarmowego. Pomaga regenerować trzustkę i wątrobę, łagodzi bóle brzucha. Stosowane jest do leczenia niestrawności, a także łagodzenia wzdęć, zwalczania zaparć.
- Pobudza pracę mózgu i układu nerwowego, poprawia pamięć, łagodzi zmęczenie, działa relaksująco, obniża poziom stresu.
- Zewnętrznie olejek z rozmarynu stosuje się przeciwbólowo przy chorobach reumatycznych oraz jako środek przeciwzapalny w aromaterapii i inhalacjach w chorobach dróg oddechowych.
Niezależnie, czy stosuje się olejek rozmarynowy wewnętrznie, czy zewnętrznie, zawsze trzeba zachować ostrożność. Stosowany na skórę i doustnie powinien być rozcieńczony. Nie jest polecany alergikom, kobietom w ciąży, chorym na nadciśnienie i padaczkę.
Ekstrakt z rozmarynu
Ma wygląd brązowego oleju, o mocnym, charakterystycznym dla rozmarynu, zapachu. Dawniej był stosowany głównie jako środek konserwujący. Z czasem zaczęto doceniać także jego właściwości terapeutyczne. Ma on silne właściwości przeciwutleniające, zwalcza bakterie odpowiedzialne za próchnicę zębów. Od niedawna wiadomo także, że alkoholowe ekstrakty z rozmarynu mogą mieć wpływ na obniżenie poziomu glukozy we krwi.
Domowe preparaty lecznicze z rozmarynu. Przepisy
Aromatyczne liście rozmarynu mogą posłużyć do przygotowania domowych preparatów, takich jak olejki, napary czy maści. Dzięki swoim przeciwzapalnym, antybakteryjnym i wzmacniającym właściwościom, rozmaryn może wspomóc leczenie wielu dolegliwości i poprawić ogólne samopoczucie. Poniżej znajdziesz kilka prostych przepisów na zdrowotne preparaty z rozmarynu, które można przygotować w domu.
Nalewka rozmarynowa: jak zrobić i stosować?
Przygotowuje się ją na bazie alkoholu. Nalewka z rozmarynu wzmacnia organizm, poprawia odporność, rozgrzewa, zwalcza stany zapalne układu oddechowego, kaszel, katar, przeziębienie i gorączkę. Łagodzi też napięcie nerwowe, zmniejsza stres i ułatwia zasypianie. Nalewka działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, w ten sposób łagodzi bóle brzucha, wzdęcia, nudności i zaparcia.
Przepis na nalewkę z rozmarynu
Składniki:
- szklanka świeżych liści rozmarynu
- 400 ml wódki 40 proc.
Przygotowanie:
- Liście rozmarynu wkładamy do szklanego, uprzednio wyparzonego słoika.
- Zalewamy wódką, zamykamy szczelnie.
- Odstawiamy na dwa tygodnie.
- Po tym czasie filtrujemy, przez gazę lub filtr do kawy.
Stosowanie:
- Pijemy 2-3 razy dziennie po 10 kropli rozpuszczonych w łyżce wody w wypadku niestrawności lub problemów z wątrobą.
- Nalewkę można stosować również zewnętrznie do łagodzenia bólów, między innymi reumatycznych lub do przemywania, np. w chorobach skóry, takich jak trądzik.
Nalewka nie jest wskazana dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, uczulonych na rozmaryn, biorących leki wchodzące w interakcje z alkoholem.
Napar z rozmarynu: jak zrobić i stosować?
Łagodzi infekcję górnych dróg oddechowych, zwalcza drobnoustroje, działa rozgrzewająco, napotnie, wykrztuśnie i wzmacniająco. Stosuje się go na katar, bolące gardło, kaszel i gorączkę. Działa również przeciwwrzodowo i uspokajająco. Chroni wątrobę.
Napar z rozmarynu można przygotować zarówno z suszonych, jak i świeżych liści.
Przepis na napar ze świeżego rozmarynu
Składniki:
- 2 łyżeczki świeżych listków rozmarynu
- szklanka wrzątku
Przygotowanie:
- Rozmaryn zalewamy wrzątkiem i zaparzamy pod przykryciem 5-10 minut. Przecedzamy.
- Pijemy szklankę naparu w razie potrzeby.
Taki napar będzie miał intensywnie ziołowy smak. Możemy dodać imbir, natomiast smak naparu poprawi miód. Nim go dodamy, trzeba nieco przestudzić napar.
Przepis na napar z suszonego rozmarynu
Składniki:
- dwie łyżki suszonych liści rozmarynu
- 400 ml wrzącej wody
Przygotowanie:
- Zioło zalewamy wrzątkiem i odstawiamy na pół godziny pod przykryciem do zaparzenia. Po tym czasie napar mieszamy i przecedzamy.
- Pijemy po pół szklanki naparu 2 razy dziennie w razie kłopotów z trawieniem.
Gałązkę rozmarynu można również dodać do czarnej herbaty, najlepiej w towarzystwie plasterka cytryny lub pomarańczy, kawałka imbiru, miodu.
Rozmaryn w kosmetyce: jakie ma właściwości jak się go stosuje?
Rozmaryn powszechnie jest wykorzystywany w kosmetyce, głównie jaki składnik szamponów i odżywek do włosów, balsamów, żeli do kąpieli, past do zębów.
Decydują o tym antybakteryjne i antyseptyczne właściwości rozmarynu, Dzięki nim
- pomaga zwalczać zapalenia skóry, trądzik,
- spowalnia proces wypadania i siwienia włosów, pobudzając do działania cebulki włosów.
- korzystnie wpływa zwłaszcza na suchą, łuszczącą się skórę głowy, skutecznie usuwa łupież.
Silny aromat olejku rozmarynowego, stosowanego w pastach do zębów pomaga usuwać bakterie i zwalczać nieświeży oddech.
Ekstrakt z rozmarynu stosuje się w kosmetykach pielęgnacyjnych do ciała, a także jako środek zmniejszający obrzęki, gojący, poprawiający przepływ krwi w skórze, zmniejszający ból mięśni i stawów.
Wyciąg doskonale nadaje się do przedłużania trwałości kosmetyków, soków, napojów i innych produktów kosmetycznych ze względu na silne przeciwutleniające i przeciwbakteryjne działanie. Może być stosowany zamiast sztucznych konserwantów.
Jak uprawiać rozmaryn?
W Polsce uprawia się odmiany różniące się między sobą pokrojem, ulistnieniem i barwą kwiatów. Są to m.in.:
- Benenden Blue – ma intensywnie niebieskie kwiaty,
- Huntington Carpet – tworzy krzewy o szerokim pokroju i ciemnoniebieskich kwiatach,
- Lockwood de Forest – krzew o pokroju szeroko rozłożystym i ciemnoniebieskich kwiatach,
- Majorka Pink – krzew o pokroju wzniesionym i różowych kwiatach,
- Prostatus – odmiana o pędach płożących,
- Severn Sea – odmiana o wiotkich pędach.
Rozmaryn można rozmnożyć wysiewając nasiona albo sadząc ukorzenione roślinki.
Jak uprawiać rozmaryn z nasion?
- Nasiona wysiewamy w marcu do pojemników. Nie należy przysypywać nasion ziemią, ponieważ najlepiej kiełkują, kiedy mają dostęp do światła. Pojemniki należy okryć folią. Nasiona powinny kiełkować w temperaturze nie niższej niż 20 stopni C. Lepiej wysiać nieco większą ilość nasion (około 20), bo nie wszystkie wzejdą. Nasiona kiełkują dosyć długo – przez około 4 tygodnie.
- Kiedy pojawią się pierwsze listki, pikujemy siewki do osobnych doniczek.
- Gdy podrosną, można wynieść je na balkon czy do ogrodu – jednak nie wcześniej niż w drugiej połowie maja, kiedy minie już groźba przygruntowych przymrozków (po zahartowaniu).
Jak uprawiać rozmaryn z sadzonek?
- Sadzonki półzdrewniałe rozmarynu można zbierać niemal przez cały sezon wegetacyjny (z wyłączeniem okresu kwitnienia i bardzo gorących i suchych letnich dni), ale najlepiej robić to pod koniec lata.
- Sadzonki powinny mieć około 15 cm długości, ścinamy je z wierzchołków pędów. Można ukorzeniać je w wodzie lub bezpośrednio w mieszance uniwersalnej ziemi ogrodniczej i torfu (przed posadzeniem zanurzamy końcówki sadzonek w ukorzeniaczu).
- Nowo posadzone rośliny powinny się ukorzenić po około 3-4 tygodniach. Warto uszczykiwać im wierzchołki, aby wypuszczały nowe pędy i ładnie się zagęszczały.
- Doniczki z rozmarynem na zimę przenosimy do jasnego i dość chłodnego pomieszczenia.
Jak kupować rozmaryn?
- Rozmaryn jest dostępny głównie w doniczkach. Kupując tę roślinę warto zwrócić uwagę na liście. Powinny być ciemnozielone.
- Pamiętajmy, że roślina jest ciepłolubna. Nie znosi nadmiernego nawadniania, lepiej toleruje suchość.
- Gdy kupujemy rozmaryn świeżo ścięty, najlepiej przechowywać go w pojemniki owinięty wilgotną ściereczką. Można również zamrozić, najlepiej pocięte gałązki umieszczając je na przykład w foremce do lodu.
