Jak zapobiec zasłabnięciom i omdleniom podczas upałów? Skuteczna pierwsza pomoc

Letnim zasłabnięciom i omdleniom sprzyja ostre słońce, nagłe spadki ciśnienia i ciężkie powietrze przed burzą. Ale przede wszystkim są one skutkiem odwodnienia i zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Upał szczególnie niekorzystny jest dla układu krążenia, serca, ale też funkcjonowania mózgu. Jak uniknąć zagrożeń dla zdrowia w upalne dni?

Dlaczego w czasie upału może dojść do zasłabnięcia lub omdlenia?

Na wysokie temperatury najbardziej narażone są dzieci do 2. r.ż. i osoby starsze. Systemy regulacji temperatury ciała u maluchów są bowiem jeszcze nie w pełni wykształcone, natomiast u seniorów już nie tak sprawne jak wcześniej. Ponadto wiele osób powyżej 65. r.ż. ma kłopoty z układem krążenia, oddychaniem, a upał stanowi dodatkowe obciążenie.

Jak nasz mózg reaguje na upał?

Gdy na zewnątrz jest coraz goręcej, organizm próbuje utrzymać temperaturę ciała na poziomie mniej więcej 37°C. Ten proces koordynuje, niezależnie od naszej woli, ośrodek termoregulacji w podwzgórzu mózgu. Gruczoły potowe zaczynają wytwarzać pot, a podczas jego parowania organizm pozbywa się nadmiaru ciepła. Wydalamy nagrzaną parę wodną z oddechem, co również chłodzi organizm.

Niestety wraz z potem tracimy dużo wody i elektrolitów (sód, potas, magnez). Krew gęstnieje i przenosi mniej tlenu i składników odżywczych. Zwiększa się ryzyko niedotlenienia serca czy ośrodkowego układu nerwowego. Duża ilość oddawanego ciepła sprawia, że rozszerzają się naczynia krwionośne, a to może skutkować spadkiem ciśnienia tętniczego. Aby je wyrównać, serce zaczyna coraz szybciej pracować, co z kolei zbyt je obciąża. Niedotleniony mózg reaguje sennością i spadkiem koncentracji – tak domaga się od organizmu niższej aktywności, dzięki czemu będzie produkował mniej ciepła.

Czym się różni omdlenie od zasłabnięcia?

Zasłabnięcie i omdlenie to dwa terminy określające stan utraty przytomności, jednak mają nieco różne znaczenia. 

• Zasłabnięcie to nagła, krótka utrata przytomności spowodowana zazwyczaj chwilowym zmniejszeniem przepływu krwi do mózgu. Zazwyczaj osoba, która zasłabła, traci przytomność na bardzo krótko (kilka sekund), po czym może szybko powrócić do pełnej świadomości. Przyczyną zasłabnięcia może być upał, a także nagłe stresujące sytuacje, nagłe zmiany pozycji ciała (np. wstawanie nagle po długim siedzeniu), nagłe uczucie bólu czy strach.
• Omdlenie określa utratę przytomności, zwykle spowodowaną nagłym niedoborem tlenu w mózgu. Omdlenie może mieć różne przyczyny, takie jak zaburzenia krążenia, niskie ciśnienie krwi, arytmia serca czy też choroby neurologiczne. Osoba omdlała może wymagać krótszego lub dłuższego okresu, aby odzyskać pełną świadomość, w zależności od przyczyny i nasilenia utraty przytomności. Upał może zaostrzać istniejące problemy zdrowotne i zwiększać ryzyko omdleń.

Główna różnica między zasłabnięciem a omdleniem polega na przyczynie utraty przytomności oraz czasie trwania tego stanu. Zasłabnięcie jest krótsze i często związane z chwilowym zaburzeniem przepływu krwi do mózgu, podczas gdy omdlenie może być objawem poważniejszych problemów zdrowotnych.

Co robić, gdy jest nam słabo w czasie upału?

Zasłabnięcie może w czasie upału sprowokować przebywanie w słabo wentylowanym pomieszczeniu, gdzie brakuje tlenu. Mamy wrażenie, że świat wiruje, pojawiają się mroczki albo migocące punkciki przed oczami, zawroty głowy, mdłości. Przytomność jest jednak zachowana.

• Zapewnijmy dopływ świeżego powietrza. Najlepiej wyjść na zewnątrz albo usiąść przy szeroko otwartym oknie. Połóżmy się z lekko uniesionymi nogami (podobnie ułóżmy słabnącego w trakcie udzielania mu pomocy).
• Gdy nie ma takiej możliwości, można powoli przyklęknąć na jedno kolano i pochylić tułów, aby głowa znajdowała się nisko.

Co robić w razie omdlenia w czasie upału?

Omdlały pozostaje w bezruchu, ma wiotkie ciało, chłodne ręce i nogi, słabe tętno i płytki oddech, jest blady. Taki stan trwa kilkanaście sekund. Spowodowany jest zmniejszeniem przepływu krwi przez obszar mózgu, który przez chwilę jest niedotleniony i następuje utrata świadomości.

• Jeśli jesteś świadkiem omdlenia, staraj się ułożyć poszkodowanego na wznak z nogami powyżej głowy. Sprawdź, czy oddycha i czy ma wyczuwalny puls.
• Poluzuj ubranie, likwidując uciskające elementy garderoby (pasek, kołnierzyk). Zapewnij dostęp powietrza. W ciągu kilkunastu sekund osoba taka powinna odzyskać przytomność. Gdy po minucie tak się nie stanie, wezwij pogotowie.

Zapobiegaj zasłabnięciom i omdleniom w czasie upałów

Omdlenia i zasłabnięcia zdarzają się w różnym wieku. W jaki sposób się chronić?

1. Nie wychodź z domu bez zjedzenia pożywnego śniadania. Wiele osób starszych przyjmuje na czczo swoje leki nasercowe, czyli obniżające ciśnienie, ale bez spożycia posiłku. To potem może się skończyć omdleniem podczas próby wstania np. w trakcie nabożeństwa w kościele. 
2. Pij dużo płynów, najlepiej niegazowanej lub przegotowanej, chłodnej wody z sokiem wyciśniętym z cytryny. 
3. Unikaj długotrwałego stania oraz przebywania w dusznych, nagrzanych pomieszczeniach. W upały noś ze sobą wachlarz. 
4. Nie wstawaj gwałtownie. 
5. Jeśli czujesz, że ci słabo, połóż się lub usiądź i spokojnie odpocznij. Staraj się głęboko oddychać. 
6. Wykonuj ćwiczenia izometryczne, takie jak krzyżowanie nóg, balansowanie na stopach (palce-pięty), zaciskanie pięści, napinanie mięśni ramion.

Jak dochodzi do udaru cieplnego?

Udar cieplny może spowodować zbyt długie przebywanie w dusznym pomieszczeniu, rozgrzanym aucie albo na słońcu (wtedy mówimy o udarze słonecznym). Jeśli przez wiele dni narażona byłaś na oddziaływanie wysokich temperatur, zbyt mało piłaś i nie uzupełniałaś soli, którą przecież też traciłaś na skutek pocenia się – może dojść do wyczerpania cieplnego.

Objawy, na które musisz zareagować:

• skurcze,
• znużenie,
• zawroty głowy,
• mdłości.

Gdy nie zareagujesz w porę, wyczerpanie może się przekształcić w udar cieplny. Dochodzi do niego, kiedy zawiodą mechanizmy termoregulacji i ciało nie potrafi się schłodzić. Objawy udaru cieplnego to: ból i zawroty głowy, zaczerwienienie skóry, osłabienie, niepokój, nudności, dreszcze, przyspieszone tętno, ekstremalnie też zaburzenia widzenia, niewyraźna mowa, zwiotczenie mięśni.

Jak udzielić pomocy w razie udaru cieplnego?

Należy przenieść poszkodowanego w chłodne, zacienione miejsce, podawać mu wodę i ochładzać ciało okładami – namoczone w zimnej wodzie ręczniki ułożyć na głowie i klatce piersiowej.

Upały: kiedy może dojść do szoku termicznego?

Szok (wstrząs) termiczny występuje, gdy dochodzi do gwałtownej zmiany temperatury ciała. Zwykle jest reakcją rozgrzanego organizmu na nagły kontakt z zimnem, np. gdy ze słońca w upalny dzień wchodzimy szybko do zimnego morza. Wtedy dochodzi do zaburzeń krążenia, przeciążenia (a nawet zatrzymania)pracy serca, kłopotów z oddychaniem, zatrzymania oddechu, utraty przytomności.

Co robić w razie szoku termicznego?

W przypadku wstrząsu termicznego trzeba działać szybko: ułożyć poszkodowanego w suchym miejscu na plecach na twardym podłożu, ewentualnie zdjąć mokre ubranie i ogrzewać. Sprawdź, czy osoba ta oddycha. Jeśli nie, trzeba zacząć reanimację krażeniowo-oddechową. Koniecznie zadzwoń na pogotowie i postępuj według wskazówek dyspozytora do przyjazdu karetki.

Pocisz się podczas upałów? Pij!

Im większy upał, tym bardziej się pocimy, bo organizm próbuje się w ten sposób schłodzić. Tracimy wówczas więcej płynów i soli. Gdy w porę nie zareagujemy, dochodzi do odwodnienia – spada ciśnienie krwi, krew robi się gęstsza, dochodzi do zaburzeń krążenia, szczególnie w najcieńszych naczyniach.

Skutek? Przejściowe niedotlenienia tkanki mózgowej i chwilowa utrata przytomności. Na omdlenia szczególnie narażone są osoby starsze: cierpiące z powodu chorób serca, układu krążenia, cukrzycy przyjmujące stale leki moczopędne lub uspokajające (zwiększają ilość wydalanego moczu, z którym usuwane są z organizmu potrzebne sole mineralne).

Jak się nawadniać w upały?

Gdy tracimy więcej wody, musimy więcej pić. 2-3 herbaty dziennie to za mało! Przy wysokich temperaturach powinniśmy wypijać 8-10 szklanek płynów dziennie. To mogą być soki – szczególnie pomidorowy, który uzupełnia wydalany z organizmu z potem potas, lekkie herbatki, no i woda mineralna. Ale uwaga, powinna być średnio lub wysoko mineralizowana.

W upały pijmy w cieniu. Gdy sięgniemy po wodę w pełnym słońcu, od razu ją wypocimy. Aby porządnie napoić organizm, usiądźmy w cieniu, chwilę odpocznijmy i dopiero zacznijmy powoli pić. Pamiętajmy o wodzie, zanim wyjdziemy z domu. 30 minut przed wypijmy spokojnie ze 2 szklanki, nie w ostatniej chwili, bo w upale woda natychmiast wyparuje. Przy skłonności do omdleń, warto mieć w pogotowiu sok pomarańczowy albo gazowaną wodę z… cukrem. Gdy poczujemy, że jest nam słabo – kilka łyków postawi nas na nogi.

Jak rozpoznać, że jesteśmy odwodnieni?

W upał organizm potrzebuje nawet dwa razy więcej płynów niż zwykle, a gdy ich nie dostarczymy, dochodzi do odwodnienia. Jego pierwsze sygnały to: uczucie zmęczenia, senność, ból głowy, gorsza koncentracja. Kolejne dolegliwości to suchość w ustach, przyspieszona akcja serca, niskie ciśnienie, zawroty głowy.

Co robić, by się szybko nawodnić?

Gdy uświadomimy sobie, że nie przyjmowaliśmy płynów od dłuższego czasu, powoli wypijmy 1-2 szklanki wody mineralnej. Warto przygotować też napój nawadniający. W szklance wody rozpuść łyżkę miodu, szczyptę soli i sok wyciśnięty z cytryny. W ciągu dnia dobrze jeść warzywa i owoce obfitujące w wodę, np. arbuza, ogórki. 

Dieta przy upałach

Podczas upałów jedz lekko i słono. Choć latem mamy mniejszy apetyt, trzeba jeść regularnie, by nie doprowadzić do spadku poziomu cukru we krwi, co może stać się przyczyną omdlenia.

Nie wychodźmy z domu bez śniadania, w ciągu dnia zjedzmy 4-5 lekkich posiłków z dużą ilością warzyw i owoców. W upały mamy dyspensę na sól. Ponieważ tracimy ją z potem, niedobory możemy uzupełnić, dodając jej nieco więcej do jedzenia.

Większe ryzyko omdlenia i zasłabnięcia u osób chorych

Upał trudno znieść, nawet gdy nic nam nie dolega, ale gdy chorujemy, staje się jeszcze groźniejszy.

• Jeśli masz problemy z sercem – szczególnie dbaj o uzupełnianie elektrolitów, które tracisz wraz z potem. Zaburzona równowaga między sodem i potasem może prowadzić do zawału serca.
• Gdy masz cukrzycę – w upały częściej kontroluj poziom cukru we krwi. Wyższa temperatura i wilgotność wpływają na wchłanianie insuliny, a to może skutkować wahaniami glikemii.
• Chorujesz na kamicę nerkową? Pij więcej niż 3 litry płynów dziennie. Gdy organizm się mocno poci i tracisz wodę, zagęszcza się mocz, co w kamicy jest niebezpieczne.
• Jeżeli cierpisz na astmę czy POChP, w gorące dni musisz się liczyć z nasileniem objawów. Wysoka temperatura prowadzi bowiem do nadmiernego wysuszenia dróg oddechowych, a w rozgrzanym powietrzu unosi się więcej alergenów i kurzu.

W odwodnionym organizmie stężenie leku wzrasta, a wtedy łatwo o przedawkowanie. Gdy przyjmujesz jakieś na stałe, skonsultuj się z lekarzem. Na czas upałów może zalecić odstawienie tych rozkurczowych i wpływających na proces pocenia się.