Określenie "brzuch tarczycowy brzmi intrygująco, ale tak naprawdę to nic niezwykłego. Brzuch tarczycowy, nazywany także brzuchem hormonalnym, to po prostu otyłość brzuszna, która powstaje wraz z rozwijającymi się zaburzeniami pracy tarczycy. Odkładaniu się tłuszczu w okolicach brzucha sprzyja niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto. Nie jest łatwo pozbyć się brzucha tarczycowego. Osoby, u których stwierdzono brzuch tarczycowy, mają trudności ze schudnięciem pomimo przestrzegania zasad prawidłowej, niskokalorycznej diety i systematycznych ćwiczeń. Sprawdź, jak wygląda brzuch tarczycowy i co można zrobić, by się go pozbyć?
Jak wygląda brzuch tarczycowy?
Brzuch tarczycowy (zwany hormonalnym) to otyłość brzuszna u osób cierpiących na schorzenia endokrynologiczne. U osób tych tkanka tłuszczowa gromadzi się przede wszystkim w centralnej części ciała. Rozpoznaje się ją nie za pomocą wskaźnika BMI, ale mierząc obwód w talii. Obwód pasa trzeba zmierzyć na wysokości pępka. Jeżeli mieści się między 80-87 cm u kobiet (zaś u mężczyzn 90-94) – to nadwaga, gdy jest równy lub przekroczy 88 cm (u mężczyzn 94) – to już otyłość trzewna (brzuszna).
Inny sposób sprawdzenia, czy mamy do czynienia z otyłością brzuszną to oznaczenie wskaźnika WHR (z ang. wist-hip ratio czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder). Należy podzielić obwód mierzony w okolicy pasa (na wysokości pępka) przez obwód bioder. Wartość większa niż 1,0 u mężczyzn i 0,85 u kobiet świadczy o otyłości brzusznej.
Brzuch tarczycowy jest więc brzuchem o dużym obwodzie. Jest miękki, przypomina nieco zwisająca, spłaszczoną piłkę - zaczyna się tuż pod mostkiem, a kończy w okolicy podbrzusza zwisającą, grubszą fałdą.
Otyłości brzusznej o podłożu hormonalnym, czyli brzuchowi tarczycowemu towarzyszy również przyrost masy ciała w innych rejonach. Ciało może być obrzmiałe, jakby napompowane, z powiększonymi obwodami ud, ramion czy bioder. Osoby z brzuchem tarczycowym skarżą się często na uczuciu ciężkości ciała, zauważają obrzęki na twarzy i kończynach.
O tym, że powiększony obwód w pasie może być brzuchem tarczycowym, mogą świadczyć także inne objawy świadczące o zaburzeniach pracy tarczycy, takie jak:
- zmęczenie, brak energii
- senność
- zaburzenia koncentracji i problemy z pamięcią
- stałe odczuwanie zimna
- przesuszona skóra
- duszności podczas wysiłku
- zaburzenia miesiączkowania
Brzuch tarczycowy. Skąd się bierze nadmiar tłuszczu na brzuchu?
Przede wszystkim musimy pamiętać, że najczęstszym błędem żywieniowym, a zarazem przyczyną nadwagi, jest nadmierne spożycie kalorii w ciągu dnia. Jeśli towarzyszy mu niski wydatek energetyczny (mała aktywność fizyczna lub jej brak) dochodzi do dodatniego bilansu energetycznego, czyli sytuacji, kiedy przyjmujemy więcej kalorii, niż wydatkujemy. To właśnie powielanie tego schematu prowadzi do odkładania się tkanki tłuszczowej, rozwoju nadwagi i otyłości.
A jak do przybierania na wadze ma się choroba tarczycy? Przyczyną tycia przy niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto jest zmniejszenie się podstawowej przemiany materii – zjawisko to spowodowane jest obniżeniem ilości hormonów tarczycowych. Konsekwencją niedoboru hormonów jest ograniczenie procesów zachodzących w komórkach i zużywających energię. W dużym uproszczeniu możemy powiedzieć, że na skutek zaburzeń hormonalnych metabolizm osób z niedoczynnością tarczycy jest spowolniony (nawet o ok. 30 proc.), a dostarczanie tej samej ilości kalorii, co przed chorobą, może prowadzić do nadmiernego odkładania tkanki tłuszczowej i otyłości brzusznej.
Dlatego osoba z niedoczynnością tarczycy może odżywiać się prawidłowo, nie przekraczać dobowego zapotrzebowania na kalorie, ale bilans energetyczny będzie u niej zawsze dodatni z powodu niższego metabolizmu, stąd tycie i powstawanie brzucha tarczycowego. Spowolniony metabolizm u osób z chora tarczycą sprzyja bowiem odkładaniu się tkanki tłuszczowej w części centralnej.
Brzuch tarczycowy. Nie wolno lekceważyć zagrożenia
Brzuch tarczycowy jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Nadmiar tłuszczu tzw. wisceralnego (czyli trzewnego) może prowadzić do zaburzenia proporcji cholesterolu (między korzystna frakcją HDL i niekorzystną LDL) i rozwoju miażdżycy. Poza tym brzuch tarczycowy zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, powoduje przewlekłe bóle kręgosłupa i stawów, m.in. bioder.
Brzuch tarczycowy a insulinooporność
Za większością przypadków brzucha tarczycowego może stać insulinooporność. Niedobór tyroksyny prowadzi do stanu, gdy poziom insuliny w organizmie jest odpowiedni, ale komórki mięśni, tkanki tłuszczowej czy wątroby są obojętne na jej działanie, a spalanie węglowodanów zostaje zaburzone.
Brzuch tarczycowy. Jak się go pozbyć?
Osoby z brzuchem tarczycowym często mają poważne problemy w pozbyciu się tkanki tłuszczowej z brzucha. Nie pomaga ani dieta, ani aktywność fizyczna. Najważniejsze, co powinny zrobić wszystkie osoby z brzuchem tarczycowym, to sprawdzenie, jak działa ich tarczyca, nawet jeśli poza otyłością brzuszną nie mają żadnych innych niepokojących objawów.
Diagnostykę należy zacząć od wizyty u lekarza rodzinnego, który skieruje nas na badanie TSH.
Dawniej, niemal automatycznie, stężenie TSH w normie (0,4-4,0 mIU/l) oznaczało koniec diagnostyki w kierunku niedoczynności, nawet mimo objawów wskazujących na nią. Obecnie zasadą jest, że TSH nie może być jedynym badaniem, na podstawie którego zostanie postawiona diagnoza. Wynik musi być interpretowany w kontekście wywiadu z pacjentem, wiedzy na temat dolegliwości, na jakie się uskarża, ważny jest nawet jego wygląd, czyli brzuch tarczycowy. Endokrynolodzy sprawdzają, czy pacjent ma obciążenie rodzinne, czy są zmiany w obrazie USG, np. nacieki zapalne, wzmożone ukrwienie tarczycy. Bada się stężenie fT3 i fT4 oraz przeciwciał, bo niedoczynność może być wynikiem choroby Hashimoto.
Brzuch tarczycowy. Ważne uregulowanie gospodarki hormonalnej organizmu
Zawsze pierwszym i najważniejszym krokiem w leczeniu niedoczynności tarczycy było wyrównanie niedoborów hormonów. Obowiązuje zasada, by lek był jak najlepiej dobrany. Specjaliści mają do dyspozycji takie preparaty jak:
- lewotyroksyna – syntetyczny odpowiednik hormonu tarczycy, w tabletkach z laktozą lub bez (ma to znaczenie przy nietolerancji laktozy),
- lek z lewotyroksyną i liotyroniną, czyli syntetyczną mieszanką w stosunku 5:1,
- dawniej popularny ekstrakt z tarczycy świńskiej – te hormony są „naturalne”, dziś raczej nie stosowane.
Zarówno rodzaj, jak i dawkę leków dobiera się zawsze indywidualnie.
Ważnym elementem leczenia niedoczynności jest wyrównanie niedoborów pierwiastków, które mają wpływ na prawidłową pracę tarczycy i produkcję hormonów. Są to jod, selen, żelazo i cynk.
Brzuch tarczycowy. Dieta
Kolejny krok do pozbycia się brzucha tarczycowego to stosowanie odpowiedniej diety. Aby była skuteczna, konieczne jest przestrzeganie kilku zasad.
- U osób z brzuchem tarczycowym i chorą tarczycą nie wolno stosować diet niedoborowych, głodówek i innych diet-cud. Ograniczenie kalorii i składników odżywczych, głodzenie się powoduje zmniejszenie syntezy hormonów tarczycy i spadek ich stężenie we krwi. W ten sposób rośnie ryzyko jeszcze większego spowolnienia metabolizmu. Głodówki zamiast chudnięcia powodują tycie i zwiększenie się brzucha tarczycowego.
- Dieta powinna dostarczać odpowiedniej ilości energii – dopuszcza się jedynie niewielkie (o ok. 10 proc.) i umiarkowane (o ok. 20 proc.) ograniczenia w dostarczaniu kalorii. Konieczne jest ustalenie deficytu energetycznego na poziomie jedynie 300-500 kcal dziennie – w tym pomoże ci dietetyk.
- Dietetycy zalecają jedzenie 4-5 posiłków dziennie, w regularnych odstępach, z przerwami nie dłuższymi niż 4 godziny.
- Ważna jest dostarczanie organizmowi pełnowartościowego białka. Jego źródłem są jaja, ryby, chude mięso (drób, wołowina, cielęcina), mleko i przetwory mleczne.
- Niezbędne w diecie osób z brzuchem tarczycowym są nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Znajdziemy je w tłustych rybach morskich i owocach morza, olejach roślinnych (głównie rzepakowym), orzechach, nasionach, awokado.
- W posiłkach nie może zabraknąć odpowiednich proporcji jodu, żelaza, selenu, cynku, witamin A, C, E i D3. W Polsce od 1997 roku obowiązuje jodowanie soli, to powinno wystarczyć do uzupełnienia niedoborów. Źródłem jodu są także ryby morskie, np. makrela, dorsz, tuńczyk. Żelazo znajdziemy m.in. w mięsie, podrobach, żółtku, burakach, szczawiu, szpinaku. Selen jest zawarty w rybach morskich, w nasionach roślin strączkowych, mięsie, produktach zbożowych pełnoziarnistych. Źródła cynku to: mięso, rośliny strączkowe, cebula, kiełki, czosnek, nasiona dyni i słonecznika. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy konieczne jest właściwe stężenie witaminy D3. W Polsce potrzebna jest jej suplementacja, nawet przez cały rok.
- Lecząc niedoczynność, zwłaszcza towarzyszącą chorobie Hashimoto należy dostarczać organizmowi probiotyków i prebiotyków („pokarmu” dla mikrobiomu). Polecane szczepy to m.in. Bifidobacterium lactis, Lactobacillus brevis, casei i lactis. Pokarmem dla nich są produkty roślinne, np. cebula, czosnek, szparagi, zielone banany i inne.
- Bardzo ważne, by jeść świeże, nieprzetworzone produkty, dużo warzyw.
- Sprawdzi się dieta przeciwzapalna.
- W przypadku brzucha tarczycowego zalecany jest kontakt z psychodietetykiem. Od niedawna wielu endokrynologów specjalizujących się w leczeniu niedoczynności tarczycy i brzucha tarczycowego zaleca pacjentom taką konsultację. Dlaczego? W chorobach tarczycy ważna jest dieta. Pacjent jednak musi zrozumieć jej sens. Psychodietetyk uzmysławia mu, że odpowiedni sposób żywienia sprzyja leczeniu. Nowe podejście stawia na dietę przeciwzapalną. Nie zaleca się wykluczania z diety roślin kapustnych i psiankowatych.
- Produkty, które należy wyeliminować lub ograniczyć do minimum w diecie likwidującej brzuch tarczycowy, to: wyroby cukiernicze, słodkie napoje gazowane, alkohol, tłuszcze zwierzęce (masło, smalec, słonina), tłuszcze trans (np. we frytkach i chipsach), wysoko przetworzone wędliny, owoce z puszki i konserwy mięsne.
Ćwiczenia na brzuch tarczycowy
Aktywność fizyczna przy brzuchu tarczycowym jest konieczna, aby pozbyć się oponki wokół pasa. Wybór formy ruchu zależy od m.in. stopnia otyłości oraz upodobań.
Aby zlikwidować brzuch tarczycowy polecane są zarówno ćwiczenia aerobowe (np. energiczny marsz spacer, nordic walking, jazda na rowerze), jak trening siłowy (np. ćwiczenia z ciężarkami). Ćwiczenia wykonywane w miejscu, np. przysiady, „brzuszki” mogą wzmocnić mięśnie brzucha, ale nie będą miały wpływu na tłuszcz wewnętrzny. Aktywność fizyczna pomoże też zapobiec powrotowi tłuszczu po jego spaleniu.
Trzeba ćwiczyć co najmniej 3 razy w tygodniu, po 45-60 min, ponieważ dopiero po 30 minutach następuje spalanie wewnętrznej tkanki tłuszczowej.
