Afty w jamie ustnej – czy są zaraźliwe? Jak wyglądają i kiedy znikają? Wylecz je domowymi sposobami

Nie każdy ból w jamie ustnej oznacza problemy z zębami lub dziąsłami. Bardzo często zdarza się, że problemem są afty. Co to takiego i jak powstają? Najczęściej nie są groźne, ale czasem występowanie aft świadczy o chorobie, więc nie można ich lekceważyć. 

Czym są afty i jak wyglądają?

Afty robią się na wewnętrznej stronie policzków, warg, podniebienia. Może im towarzyszyć gorączka i obrzęk węzłów chłonnych. U zdrowych osób ich powstawaniu zapobiega ślina. Gdy jednak jest jej za mało lub zmieniony jest jej odczyn pH, nie spełnia tej obronnej funkcji. Wtedy nawet drobna ranka w ustach może przerodzić się aftę. 

Afty to nieduże, ale bardzo bolesne owrzodzenia w formie nadżerek w jamie ustnej najczęściej wywołane przez uraz lub stan zapalny. Występują w formie okrągłych wykwitów z nalotem w kolorze białym lub żółtym otoczonych czerwoną obwódką. Mają od 1 mm do nawet 2 cm średnicy, najczęściej jednak nie więcej niż 5 mm. Pojawiają się głównie po wewnętrznej stronie policzków i żuchwy, na wewnętrznej stronie warg, ale również na podniebieniu, dziąsłach, języku lub w dalszej części gardła. Towarzyszy im ból, zaczerwienienie, obrzęk, a czasem również krwawienia z miejsca wykwitu. Ból, pieczenie lub mrowienie mogą być odczuwalne w miejscu zmiany już kilka dni przed powstaniem afty.

Afty najczęściej pojawiają się pojedynczo, choć mogą występować również w grupach. Głównie występują u dzieci i młodzieży, jednak u dorosłych również jest to powszechna dolegliwość. Bardzo rzadko występują jednak u osób powyżej 50. roku życia. W większości przypadków znikają samoistnie, ale mogą nawracać. W zależności od rodzaju mogą wyglądać nieco inaczej.

Istnieją dwa rodzaje aft: małe i duże. Najczęściej występują afty małe, które mają najczęściej po kilka milimetrów i pojawiają się pojedynczo. Szybko się goją i nie pozostawiają blizn, ale też stosunkowo często nawracają. Stanowią 90% wszystkich przypadków występowania aft. 

Afty duże są o wiele bardziej uciążliwe, bo mają nawet do 3 cm średnicy i są szczególnie bolesne, a ponadto utrudniają jedzenie i mówienie. Pojawiają się najczęściej na podniebieniu lub w okolicy gardła. Towarzyszy im osłabienie i powiększenie węzłów chłonnych. Ich gojenie trwa znacznie dłużej i bardzo często zostawiają blizny. Ze względu na ich dużą uciążliwość i długotrwały proces leczenia, w przypadku zaobserwowania u siebie aft dużych, warto udać się do lekarza. 

Duże grupy nawet kilkudziesięciu maleńkich aft powracających częściej niż 1 raz w roku to afty opryszczkopodobne, które  mogą świadczyć o zapaleniu jamy ustnej. W tym wypadku należy zgłosić się do lekarza. 

Dlaczego powstają afty? Przyczyny

Choć mechanizm powstawania aft dotąd jest nieznany, to przyczyn ich pojawienia się może być nawet kilkanaście. Często jest to kwestia urazów mechanicznych, niewłaściwej pielęgnacji jamy ustnej lub niektórych chorób, które mogą wywoływać nawracające i trudno gojące się afty.

Najczęstsze przyczyny powstawania aft:

• słaba odporność (dlatego afty często pojawiają się właśnie zimą, gdy organizm jest osłabiony)
• choroby układu pokarmowego (refluks, wrzody) oraz zębów (próchnica)
• kwaśne potrawy; 
• leki zawierające salicylany (uszkadzają śluzówkę) lub sterydy (zmieniają pH śliny)
• urazy mechaniczne jamy ustnej powstałe np. podczas szczotkowania lub zabiegów stomatologicznych
• przypadkowe przygryzienie
• oparzenia spowodowane przez picie gorących napojów
• nieprawidłowo dopasowana proteza
• nieprawidłowo dopasowany lub założony aparat ortodontyczny
• niewłaściwa pielęgnacja zębów
• jedzenie przy pomocy brudnych sztućców
• jedzenie nieumytych warzyw i owoców
• gryzienie długopisu lub obgryzanie paznokci
• stosowanie produktów do jamy ustnej zawierających dodecylosiarczan sodu (SLS)
• próchnica lub inne choroby zębów
• wyżynanie się ósemek
• choroby dziąseł
• stres
• gorączka
• alergia
• niezdrowa żywność wysoko przetworzona
• niektóre choroby
• przyjmowanie niektórych leków

Czy afty są zaraźliwe?

W przeciwieństwie do innych zmian jamy ustnej, np. opryszczki, afty nie są zaraźliwe. Wszystko dlatego, że ich przyczyną nie jest infekcja wirusowa, tylko stan zapalny. Nie ma więc zagrożenia zarażenia się podczas rozmowy czy nawet przy pocałunku z osobą z tą dolegliwością.

Skłonność do aft jest jednak dziedziczna, więc jeśli u Twoich rodziców występują afty, także i Ty możesz mieć z nimi problem. W tym wypadku nie muszą świadczyć o chorobie. Według statystyk 30% osób zmagających się z problemem występowania aft ma w najbliższej rodzinie osobę z tą samą dolegliwością. Jeśli u obojga rodziców obserwuje się nawracające afty, prawdopodobieństwo, że dziecko będzie miało ten sam problem, wynosi aż 90%. 

Po jakim czasie znikają afty?

Afty bardzo rzadko są niebezpieczne i stosunkowo szybko znikają samoistnie. Nie ma jednak jednego, ustalonego czasu, po którym afty goją się. Ta wartość waha się od kilku dni do nawet kilku tygodni. W większości przypadków stwierdzono, że zmiany znikają w ciągu 1-2 tygodni. Małe afty mogą zniknąć szybciej, po 4-8 dniach od pojawienia się, natomiast duże afty goją się dłużej, 2-4 tygodnie. Jeśli po tym czasie nadal się utrzymują, może to oznaczać zapalenie błony śluzowej jamy ustnej lub inne schorzenie. Wtedy należy zgłosić się do lekarza, który może podjąć decyzję o rozpoczęciu leczenia antybiotykowego. 

Dlaczego afty nawracają? Choroby, które je wywołują

Mimo że afty najczęściej znikają samoistnie po niedługim czasie, to mogą nawracać. Jeśli pojawiają się częściej niż raz w roku, warto zgłosić się do lekarza. Być może przyczyną nawrotów jest niedobór witamin lub pierwiastka, np. witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego lub przyjmowanie niektórych leków na anginę lub niektórych silnych antybiotyków. Afty nawracają również u osób dziedzicznie obciążonych tą dolegliwością. Nawracające lub długo utrzymujące się afty mogą świadczyć o kilkunastu schorzeniach układu pokarmowego, krążenia lub o chorobach autoimmunologicznych.

Choroby, które wywołują nawracające afty:

• celiakia
• zapalenie jelit
• choroba refluksowa
• zapalenie zatok
• zapalenie migdałków
• choroba Crohna
• syndrom Behceta
• anemia
• zakażenie wirusem HIV
• zakażenie wirusem brodawczaka
• zaburzenia hormonalne (szczególnie u kobiet)
• białaczka
• aftowe zapalenie jamy ustnej

Jak leczyć afty?

W większości przypadków leczenie aft nie jest konieczne, bo samoistnie ustępują. Na rynku można znaleźć jednak kilka preparatów bez recepty, które przyspieszają gojenie aft. Jeśli problemem są nawracające i długo gojące się afty, konieczna jest wizyta u lekarza, który stwierdzi, co jest przyczyną powracającej dolegliwości i wdroży odpowiednie leczenie. Aby skutecznie i trwale pozbyć się aft, należy wyeliminować ich przyczynę. Samo objawowe leczenie nie przyniesie rezultatów. 

Domowe sposoby na afty

Jeżeli chcemy zmniejszyć ból i przyspieszyć gojenie aft, możemy pomóc sobie domowymi sposobami. W dolegliwości pomoże płukanie jamy ustnej sodą oczyszczoną, naparem z szałwii, rumianku czy jeżówki lub nakładanie żelowych środków farmaceutycznych zawierających kwas hialuronowy Skutecznie mogą się okazać również rozpuszczalne opatrunki z filmożelu lipidokoloidowego. Płukanki i pasta odkażają, a lód działa przeciwbólowo. Wszystkie metody stosuj zamiennie, w sumie 5-6 razy dziennie.

• Pasta: Rozgnieć goździk, dodaj szczyptę kurkumy i kroplę wody. Nałóż na aftę. Wypluj i wypłucz usta po 5 min.
• Okłady z lodu: Kostkę lodu przykładaj do afty na 3-4 minuty.
• Płukanki: Wybierz dowolną, płucz usta przez co najmniej 2 min i wypluj płyn. Do szklanki wody dodaj łyżeczkę soli lub wody utlenionej. Torebkę szałwii zalej 1/2 szklanki wrzątku, odstaw aż ostygnie.

Pomogą też zmiany w diecie. Dzięki poniższym składnikom poprawisz pH w ustach i wzmocnisz odporność.

• Pij codziennie 1,5-2 l wody. Nawodniony organizm wyprodukuje więcej śliny. 
• Jedz codziennie mały kubeczek jogurtu – przywraca dobre pH śliny. 
• Codziennie jedz ząbek czosnku i szczyptę curry – działają przeciwzapalnie i bakteriobójczo.