Odwodnienie zdarza się często i jest szczególnie niebezpieczne u seniorów. Jak mu skutecznie zapobiegać?

Starsza osoba, zapytana o to, ile pije, niemal zawsze odpowie – „Ooo, bardzo dużo"! Jednak, gdy zaczynamy zadawać szczegółowe pytania, okazuje się, że za wystarczającą ilość senior uznaje wypicie 4-5 szklanek herbaty – po jednej do każdego posiłku. Razem daje to ok. litra płynów, a to zaledwie połowa ilości, którą osoba o średniej wadze powinna codziennie dostarczać swojemu organizmowi. W dodatku herbata, zwłaszcza mocna, może działać odwrotnie do oczekiwań (odwadnia zamiast nawadniać), dlatego raczej nie powinna być traktowana jako główne źródło płynów.

Czym jest odwodnienie i jak je rozpoznać?

W organizmie człowieka  woda spełnia wiele istotnych funkcji: stanowi odpowiednie środowisko dla większości procesów metabolicznych, jest materiałem budulcowym komórek i tkanek, bierze udział w transporcie wewnątrzustrojowym składników pożywienia, a także odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji temperatury ciała. Ponieważ organizm ludzki nie potrafi magazynować większej ilości wody, istnieje konieczność ciągłego jej uzupełniania. Niedostateczna podaż wody szybko może doprowadzić do zachwiania równowagi wewnątrzustrojowej, czyli homeostazy, a w konsekwencji do poważnych zaburzeń stanu zdrowia. 

Odwodnienie organizmu jest częstym problemem wieku podeszłego. Proces starzenia się organizmu i związane z tym zmniejszenie zawartości wody w ustroju oraz gorsze funkcjonowanie poszczególnych narządów (w tym nerek oraz ośrodka pragnienia w mózgu) predysponują do występowania zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. 

Główne objawy odwodnienia u osób starszych

• bóle i zawroty głowy,
• suchość skóry i błon śluzowych,
• skąpomocz,
• zaparcia,
• osłabienie,
• omdlenia,
• problemy z koncentracją i zaburzenia pamięci,
• tachykardia.
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia widzenia,
• utrata elastyczności skóry i zapadnięte oczy,
• skłonność do upadków, są bardzo często przypisywane starości lub mylnie interpretowane jako charakterystyczne dla przebiegu chorób w podeszłym wieku

Jednak odwodnienie to nie tylko nadmierna utrata wody z organizmu, ale także rozpuszczonych w niej elektrolitów – naładowanych dodatnio lub ujemnie jonów pierwiastków niezbędnych do funkcjonowania organizmu. Elektrolity przyczyniają się m.in. do utrzymania odpowiedniego pH płynów ustrojowych, pomagają w transporcie wody po organizmie, przewodzą impulsy nerwowe i pozwalają na skurcze/rozkurcze mięśni, w tym serca. Najważniejszymi elektrolitami są sód, potas, magnez, chlorki, wapń i żelazo.

Przyczyny odwodnienia organizmu u seniorów

Specjaliści opisują kilka najważniejszych czynników, które sprawiają, że prawdopodobieństwo odwodnienia jest u starszych osób znacznie większe niż u młodych:

• Brak odczuwania pragnienia. Z wiekiem ten naturalny mechanizm słabnie, a po sześćdziesiątce już niewielu seniorów odczuwa regularnie potrzebę napicia się wody. Nawiasem mówiąc, to właśnie dlatego, niemal wszyscy uważają, że spożywają odpowiednią jej ilość („skoro nie chce mi się pić, to znaczy, że nie potrzebuję!”).
• Stosowanie leków odwadniających (diuretycznych). Większość osób starszych ma nadciśnienie i przyjmuje takie preparaty. A to oznacza, że ich zapotrzebowanie na płyny wzrasta (i nie jest prawidłowo zaspokajane). W tym przypadku ilość płynów trzeba uzgodnić z lekarzem.
• Gorsza praca nerek. W starszym wieku zostaje upośledzona ich zdolność do zagęszczania moczu – wraz z nim wydalają zatem z organizmu większą ilość wody.
• Problemy z poruszaniem się. Tylko pozornie ten czwarty powód nie ma związku z tematem. W praktyce bowiem często jest tak, że osoba, która ma trudności z dotarciem do toalety (lub leży w łóżku i jest zależna od innych), świadomie ogranicza ilość napojów, by nie musieć często chodzić do łazienki (lub by zużywać mniej pieluchomajtek).
• Przyczyną odwodnienia mogą być także schorzenia przewlekłe, takie jak choroba Parkinsona (chorzy mniej piją z powodu trudności z przełykaniem i obaw o zakrztuszenie się), Alzheimera (zapominanie o posiłkach) i wiele innych.
• Nadmierna utrata wody u pacjentów geriatrycznych przez przewód pokarmowy (biegunki), skórę i płuca (u chorych gorączkujących) oraz nerki (moczówka prosta, cukromocz, przewlekła niewydolność nerek),
• U osób starszych obserwuje się też skłonność do zażywania z powodu zaparć różnego rodzaju środków przeczyszczających, bez konsultacji z lekarzem – może to prowadzić do dehydratacji i poważnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Dlaczego odwodnienie u seniorów jest szczególnie niebezpieczne?

Jak wynika z amerykańskich badań (a wszystko wskazuje na to, że w Polsce jest podobnie) aż 48 proc. starszych osób przyjmowanych z różnych powodów do szpitala, ma objawy świadczące o odwodnieniu! Jak już wspominaliśmy, przewlekłe odwodnienie u osób starszych jest bardzo niebezpieczne, ponieważ sprzyja rozwojowi m.in. powikłań zakrzepowo-zatorowych czy chorób infekcyjnych i niejednokrotnie kończy się zgonem.

Odwodnienie u osób starszych powoduje:

• Zaburzenia funkcji poznawczych oraz zmiany nastroju,
• Problemy związane z koncentracją, pamięcią, koordynacją wzrokowo – ruchową oraz umiejętnościami psychoruchowymi,
• Zaburzenia elektrolitowe – mogą doprowadzić do nieprawidłowego rytmu serca i przewodzenia
• Kłopoty z wypróżnianiem i nieprawidłowości w wydalaniu moczu,
• Zaparcia, hemoroidy
• Choroby układu moczowego (zapalenia pęcherza, kamicy, ostrej niewydolności nerek).
• Choroby układu sercowo-naczyniowego (m.in. nadciśnienia, choroby wieńcowej, wypadania płatka zastawki dwudzielnej).
• Problemy z zębami
• Choroby oczu (np. jaskra)

Dlaczego tak ważne jest właściwe nawodnienie wszystkich tkanek organizmu? Bo dzięki temu: 

• zmniejsza się ryzyko zakrzepicy – odwodniona krew jest mocno zagęszczona, a wtedy łatwiej o powstanie zakrzepu, zatykającego naczynie krwionośne;
• maleje ilość upadków i złamań kości. Jednym z istotnych objawów odwodnienia są zawroty głowy, które u starszych osób często prowadzą do wypadków w domu;

Jak zapobiegać odwodnieniu organizmu u seniorów?

Specjaliści dokładnie wyliczyli, ile każda osoba dorosła (niezależnie od wieku) powinna pić, by organizm był wystarczająco dobrze nawodniony. Podstawowa ilość to 30 ml na każdy kilogram masy ciała (przy wadze powyżej 85 kg – 35 ml).

To oznacza, że ktoś, kto waży 70 kg musi wypijać na dobę minimum 2,1 l wody. Jeśli jednak jest upał, albo w domu mocno grzeją kaloryfery lub podczas grypy przebiegającej z wysoką gorączką, tę podstawową ilość należy zwiększyć o pół litra na dobę. Przy ostrej biegunce lub silnych wymiotach (np. w trakcie infekcji rotawirusowej) trzeba dodatkowo pić pół szklanki wody po każdej wizycie w toalecie (nie od razu, tylko kilka łyków co parę minut).

Oprócz przyjmowania wody małymi porcjami w ciągu całego dnia, najlepszym rozwiązaniem są doustne płyny nawadniające o odpowiedniej osmolarności, zawierające w swoim składzie mieszaninę elektrolitów oraz glukozę. Wyjątkowym środkiem specjalnego przeznaczenia medycznego dla osób powyżej 60 roku życia o formule, zawierającej odpowiednie stężenia elektrolitów oraz o obniżonej osmolarności, opracowanej z myślą o osobach w podeszłym wieku jest ORSALIT SENIOR. Ten doustny środek nawadniający, opracowany zgodnie z zaleceniami WHO, w stanach odwodnienia (biegunki, wymioty) lub w sytuacjach, w których występuje ryzyko odwodnienia (podczas upałów, wysiłku fizycznego, gorączki) nie tylko skutecznie nawadnia, ale także uzupełnia elektrolity i zapobiega odwodnieniu.

Szczególnie teraz, w okresie zwiększonej zapadalności na różnego rodzaju infekcje, którym może towarzyszyć gorączka sprzyjająca odwodnieniu warto pamiętać o środkach nawadniających dla seniorów, którzy są grupą szczególnie narażoną. Odwodnienie z kolei może zwiększać ryzyko działań niepożądanych leków przeciwgorączkowych, w szczególności paracetamolu.