Żółte kwiaty wrotyczu pospolitego zdobią latem wszystkie nasze łąki, pola i rowy. Ta roślina, znana w ziołolecznictwie od wieków, ma cenne właściwości lecznicze, ale nieodpowiednio stosowana, może być też trująca z powodu wysokiej zawartości tujonu. Sprawdź, jakie dolegliwości wyleczysz wrotyczem i jak przyrządzić bezpieczne domowe preparaty z tej rośliny. Zastosuj wrotycz także w domu i ogrodzie, aby pozbyć się szkodników. Dowiedz się, kto powinien unikać wrotyczu.
Spis treści
Wrotycz pospolity to roślina o długiej tradycji stosowania w ziołolecznictwie, która od wieków budziła zainteresowanie zarówno ze względu na swoje właściwości lecznicze, jak i zastosowanie w zwalczaniu szkodników. Chociaż wrotycz jest szeroko ceniony za swoje przeciwzapalne, odkażające oraz antynowotworowe działanie, jego stosowanie wymaga ostrożności ze względu na potencjalną toksyczność. Poniżej znajdziesz szczegółowe informacje na temat właściwości tej niezwykłej rośliny, sposobów jej przygotowania i stosowania, a także praktyczne porady dotyczące jej wykorzystania w domowych kuracjach i pielęgnacji skóry.
Wrotycz pospolity o łacińskiej nazwie Tanacetum vulgare to bylina z rodzaju astrowatych. Osiąga wysokość nawet do 150 cm. Ma duże, pierzastosieczne liście, kształtem przypominające liście paproci. Wrotycz łatwo rozpoznać po jaskrawożółtych kwiatach koszyczkowych zebranych w gęste kwiatostany.
Ziele ma bardzo intensywny, kamforowy zapach i gorzki smak. Występuje powszechnie w całej Europie i częściowo w Azji, w klimacie umiarkowanym. W Polsce wrotycz rośnie na polach, łąkach przydrożnych, polanach leśnych, w pobliżu rzek i jezior oraz w przydrożnych rowach, w dobrze nasłonecznionych miejscach.
Wrotycz był ceniony dzięki swoim leczniczym właściwościom już w starożytności, choć na surowo jest rośliną silnie trującą. Starożytni Grecy wykorzystywali preparaty z wrotyczu do leczenia:
Z czasem odkryto też o wiele więcej zdrowotnych właściwości tej pospolitej rośliny, a także niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą za sprawą trującego tujonu. Obecnie wyciągi, napary, olejek i inne przetwory z wrotyczu są stosowane do zwalczania infekcji dzięki właściwościom przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym i przeciwgrzybiczym. Wrotycz pobudza też pracę układu trawiennego i przyspiesza trawienie. Ponadto działa uspokajająco i wzmacnia odporność.
Intensywny zapach wrotyczu i jego właściwości są wykorzystywane także w domu i ogrodzie do zwalczania owadów.
W ziele wrotyczu możemy zaopatrzyć się, kupując je w sklepie zielarskim lub aptece. Można też samodzielnie pozyskać zapasy leczniczej rośliny. Ziele wrotyczu zbieramy w okresie kwitnienia, tj. od czerwca do sierpnia. Zbierać możemy całą roślinę, gdyż korzystne działanie wykazują zarówno kwiaty, jak i liście, owoce oraz łodyga. Owoce wrotyczu pozyskujemy w okresie ich dojrzewania.
Choć wrotycz możemy spotkać właściwie na każdym przydrożnym rowie, do zbiorów szukajmy miejsc mniej zanieczyszczonych, oddalonych od domów oraz ulic.
Zebrany wrotycz należy ususzyć w ciemnym pomieszczeniu w optymalnej temperaturze ok. 35 stopni Celsjusza. Pamiętajmy, aby nie przekraczać tej dopuszczalnej temperatury, w przeciwnym razie roślina straci wiele swoich właściwości.
Wrotycz, choć często spotykany jako dziko rosnąca roślina, skrywa w sobie bogactwo właściwości zdrowotnych, które od wieków wykorzystywane są w medycynie ludowej. Jego intensywnie pachnące liście i kwiaty zawierają cenne związki, które mogą przynosić ulgę w różnych dolegliwościach. Wrotycz jest znany przede wszystkim ze swojego działania przeciwzapalnego, przeciwbakteryjnego oraz przeciwpasożytniczego, co czyni go skutecznym naturalnym środkiem na wiele dolegliwości.
Ziele, kwiaty i liście wrotyczu pospolitego zawierają wiele cennych związków, kwasów i substancji, dzięki którym roślina wykazuje szerokie prozdrowotne właściwości. Szczególnie słynie ze swojego przeciwzapalnego i silnie odkażającego działania. Dzięki temu skutecznie zwalcza zakażenia i choroby wywołane przez bakterie, wirusy i grzyby. Za te właściwości odpowiada kilka substancji. Wrotycz ma działanie napotne i przeciwgorączkowe.
Dzięki obecności flawonoidów wrotycz działa przeciwalergicznie, przeciwwysiękowo i przeciwzapalnie. Zawarte w zielu i olejku eterycznym seskwiterpeny stymulują układ dokrewny oraz działają przeciwzakaźnie i immunostymulująco, dzięki czemu wzmacniają odporność organizmu, ale też wspomagają leczenie chorób autoimmunologicznych.
Wrotycz słynie także ze swoich przeciwnowotworowych właściwości, które zawdzięcza obecności laktonu, eupatyliny, inhibitora lipooksygennego oraz santamaryny, która ponadto działa rozkurczowo.
Roślina zawiera także liczne kwasy o właściwościach leczniczych. Zawarty we wrotyczu kwas taninowy działa odkażająco i ściągająco, a kwas winowy wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbiegunkowe. Jednocześnie jest osmotycznym środkiem przeczyszczającym. Posiada także właściwości prebiotyczne i zapobiega niestrawnościom.
Wrotycz jest także rośliną korzystnie wpływającą na odchudzanie i leczenie cukrzycy. Wszystko to dzięki obecności kwasu chlorogenowego, który obniża wchłanianie cukru. Działa również antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwzapalnie i hamuje krwawienia.
Powszechnie wiadomo, że wrotycz pospolity ma działanie kojące i uspokajające dzięki obecności kwasu walerianowego.
Wrotycz pozytywnie wpływa także na urodę. Zawarty w nim kwas jabłkowy działa nawilżająco, zmiękczająco i złuszczająco. Dzięki temu pięknie rozjaśnia skórę, a także minimalizuje drobne zmarszczki.
Działanie wrotyczu sprawdza się nie tylko w leczeniu ludzkich dolegliwości – ziele może być wykorzystane jako naturalny środek ochrony roślin zwalczający owady i pasożyty oraz niektóre choroby grzybicze.
Choć wrotycz od tysiącleci jest cenionym zielem leczniczym, ostatnio wzbudza coraz więcej kontrowersji. Wszystko za sprawą tujonu – trującej substancji stanowiącej aż 70% składu olejku eterycznego wrotyczu. Ta substancja występuje nie tylko we wrotyczu, ale również w innych popularnych ziołach, takich jak szałwia, żywotnik, bylica czy piołun.
Tujon nie rozpuszcza się w wodzie, natomiast jest łatwo rozpuszczalny w alkoholach i eterze dietylowym. W dużej dawce wypływa na układ nerwowy, powoduje wzmożoną aktywność kory mózgowej, niepokój ruchowy i drażliwość.
Po przedawkowaniu tujon może powodować:
Substancja ta odpowiada również za działanie poronne wrotyczu. Szczególnie niebezpieczne jest połączenie tujonu z alkoholem. Nalewka z wrotyczu posiada silne działanie uzależniające, dlatego zdecydowanie powinny jej unikać osoby cierpiące na chorobę alkoholową. Co więcej, podejrzenia o zatrucia tujonem były częstym zjawiskiem we Francji, gdzie do produkcji popularnych alkoholi, takich jak absynt lub wermut, używano olejku eterycznego piołunu. Zespół naukowców orzekł jednak, że to zawartość alkoholu, a nie tujonu, jest powodem zatrucia.
Kontrowersje na temat bezpiecznego stosowania wrotyczu są na tyle duże, że Unia Europejska oficjalnie zakazała spożywania ziela. Zgodnie z obowiązującym prawem na razie dozwolone jest tylko stosowanie zewnętrzne. W ostatnich latach pojawiły się jednak spekulacje, że wrotycz pospolity zostanie całkowicie zdelegalizowany, więc sprzedaż i zakup suszu rośliny w krajach wspólnoty będzie zakazany.
Zielarze natomiast przekonują, że dawka tujonu stosowana w ziołolecznictwie jest zupełnie bezpieczna. Tego zdania jest też niekwestionowany autorytet w dziedzinie fitoterapii – dr Henryk Różański. "Tujon zawarty we wrotyczu i bylicach posiada strukturę zbliżoną do kanabinoli zawartych w konopiach, jednak dawki wodnych i alkoholowych wyciągów wrotyczowych stosowane w ziołolecznictwie nie mają narkotycznego wpływu. Istnieją doniesienia, ze tujon przyłącza się do tych samych receptorów w układzie nerwowym co kanabinole" – pisze na swojej stronie internetowej.
Podsumowując, choć tujon jest substancją toksyczną, to jej stężenie w produktach leczniczych na bazie wrotyczu jest na tyle małe, że nie działa tak jak marihuana. Zawsze jednak należy zachować ostrożność i umiar używając zioła o potencjalnie niebezpiecznym składzie. W myśl słynnego zdania ojca toksykologii Paracelsusa – „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.
Silny zapach wrotyczu skutecznie odstrasza owady i pasożyty, a jego przeciwgrzybicze i antybakteryjne działanie może być wykorzystane do przygotowania własnej roboty ekologicznych środków ochrony drzew, krzewów i warzyw. W tym celu wykorzystujemy ziele ususzone w temperaturze maksymalnie 35 stopni Celsjusza.
Wrotycz pomoże skutecznie zwalczyć szkodniki takie jak: stonka ziemniaczana, muchy, mszyce, mrówki, komary, kleszcze, gąsienice szkodliwych motyli i mole. Jeżeli chcemy pozbyć się uciążliwych owadów, takich jak muchy, komary i osy od stołu, wystarczy, że w pobliżu powiesimy wiązkę suszonego wrotyczu. W taki sam sposób możemy też pozbyć się moli z szafy.
Przygotowanie:
3 łyżki rozdrobnionego suchego ziela (łodygi i kwiaty) zalej 2 szklankami wrzątku. Odstaw na 30 minut pod przykryciem. Potem odcedź i przelej do butelki ze spryskiwaczem.
Stosowanie:
Przed wyjściem do lasu spryskaj nim ubranie i ciało – jest bezpieczny. Napar jest dobry przez 2-3 dni, chyba że będzie bardzo gorąco, wtedy można następnego dnia przygotować świeży.
Preparaty z wrotyczu korzystnie wpłyną również na drzewa i krzewy owocowe. Opryskane wczesną wiosną pozbędą się zimujących szkodników takich jak przędziorki i jaja mszyc. Wrotycz pomoże tez zwalczyć choroby roślin, takie jak mączniaki prawdziwe oraz rdza.
Przygotowanie:
1 kg świeżych, pociętych liści wrotyczu zalewamy 10 l wody i odstawiamy na około 14-20 dni do fermentacji mieszając raz dziennie.
Stosowanie:
Po zakończeniu fermentacji preparat jest klarowny i przestaje się pienić. W rozcieńczeniu 1:15 opryskujemy rośliny przeciwko mszycom. Nierozcieńczonym podlewamy ścieżki mrówek i mrowiska.
Przygotowanie:
300 g świeżego ziela wrotyczu lub 30 g suszu z początku kwitnienia zalewamy 10 l wody, co pewien czas mieszamy roztwór.
Stosowanie:
Po 24 godzinach po rozcieńczeniu z wodą w proporcji 1:2 spryskujemy rośliny. Ważne! Wyciąg z wrotyczu należy zużyć w dniu jego przygotowania lub następnego dnia. Nie nadaje się on do przechowywania.
Wyciąg działa na śmietkę cebulankę, mszyce, gąsienice bielinka, owocówki, bawełnicę korówkę oraz choroby: rdzę i mączniaki.
Głównym składnikiem oleju wrotyczowego jest tujon – stanowi on aż 70% składu.
Olej wrotyczu można kupić w sklepach zielarskich – zarówno czysty, jak i rozcieńczony lub z domieszką innych olejków. Można go też przygotować samodzielnie na bazie świeżego ziela lub kwiatów. Pamiętajmy, że 100-procentowego oleju nigdy nie należy spożywać ani nakładać na skórę w formie nierozcieńczonej. Zawarty w dużym stężeniu tujon może wywołać podrażnienia.
Przygotowanie:
Szklankę świeżych zmielonych kwiatów lub świeżego zmielonego ziela wrotyczu zalać 400 ml ciepłego oleju winogronowego lub sojowego, macerować 7 dni. Przefiltrować.
Stosowanie:
Tak przygotowany olejek można stosować doustnie 1 lub 2 razy dziennie po jednej łyżce. Działa żółciopędnie, oczyszcza i reguluje pracę układu pokarmowego, reguluje wypróżnienia, a także wzmacnia odporność. Olej może być stosowany również doodbytniczo przy bolesnych zaparciach (po 100-150 ml).
Olejek wrotyczu dzięki silnym właściwościom odkażającym i przeciwzapalnym skutecznie pomoże cerze trądzikowej i łuszczycowej. Można go smarować cienką warstwą zamiast balsamem.
Przygotowanie naparu i odwaru z wrotyczu to proste, ale skuteczne metody wykorzystania leczniczych właściwości tej rośliny. Dr Henryk Różański, znany fitoterapeuta, opracował sprawdzone przepisy na te ziołowe mikstury, które można stosować na różne dolegliwości. Poniżej znajdziesz instrukcje, jak samodzielnie przygotować napar i odwar z wrotyczu, aby w pełni korzystać z jego zdrowotnych właściwości.
3 łyżki świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela, albo kwiatów zalać 2 szklankami wrzącej wody. Odstawić na 30 minut pod przykryciem. Przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 1 szklance. Przy zakażeniu pasożytami wypić na czczo.
Sporządzić jak napar, lecz gotować 5 minut; odstawić na 30 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić po 200 ml 2-4 razy dziennie. Można go stosować do lewatyw (100-200 ml doodbytniczo), a także okładów na skórę, płukanek, przemywania, okładów na oczy i do nosa. W tym celu przelej odwar do buteleczki ze spryskiwaczem i wprowadź do obu otworów nosowych 2-3 dawki. Następnie połóż się na 5 minut.
Okłady z wrotyczu na oczy pomogą na stany zapalne i zakażenia bakteryjne, grzybicze i roztoczowe, takie jak np. nużyca oczu, czy ropne zapalenie powiek. Skuteczne działanie zapewnia w tym przypadku tujon, który zabija bakterie, grzyby i wirusy w każdej fazie rozwoju.
Do okładów na oczy można wykorzystać odwar wrotyczowy (przepis powyżej) lub specjalny preparat kupiony w aptece. Płynem należy przecierać brzegi powiek dwa razy dziennie – rano i wieczorem. Aby można było mówić o pojawieniu się satysfakcjonujących efektów, należy stosować okłady z wrotyczu przez kilka tygodni.
Do 100 ml wody wlać 50 ml nalewki wrotyczowej, 50 ml octu wrotyczowego, 20 ml spirytusu mrówczanego, 20 ml spirytusu kamforowego. Wymieszać. Skórę zakażoną roztoczami przemywać 3-4 razy dziennie.
Wrotycz dzięki swoim właściwościom skutecznie zwalcza zakażenia, także układu pokarmowego. Lewatywa z wrotyczu pomoże pozbyć się pasożytów, takich jak owsiki, glisty czy włosogłówka. Wyleczymy tez nią świąd odbytu.
Do lewatywy możemy wykorzystać napar, odwar i olej wrotyczowy według przepisów podanych powyżej. Używamy wtedy jednorazowo od 100 do 150 ml płynu.
Do zabiegu możemy też wykorzystać odwar z kwiatostanów wrotyczu. Przygotujemy go z 1 łyżki stołowej suszu i 0,5 l wrzątku. Całość gotujemy 15 minut, potem cedzimy. Po ostygnięciu wprowadzamy doodbytniczo.
Dawniej wyciąg z wrotyczu na bazie alkoholu w formie okładów służył do uśmierzania bólu związanego z reumatoidalnym zapaleniem stawów i artretyzmem. Nalewka z tej rośliny sporządzona na 70 % alkoholu działa bowiem rozgrzewająco, przeciwbólowo i przeciwreumatycznie. Ale ziele pomoże też w leczeniu tych schorzeń dzięki swoim przeciwzapalnym właściwościom. W tym celu należy wykorzystać napar z kwiatów wrotyczu (przepis powyżej) dodając go do kąpieli.
Do 1 szklanki świeżego lub suchego i zmielonego ziela wlać 250-300 ml alkoholu 70%; macerować 7 dni w szczelnie zamkniętym słoju i w ciemnym miejscu. Przefiltrować. Nierozcieńczoną nalewkę wcierać w obolałe kończyny dolne i w stawy.
Wrotycz już wieki temu był nazywany magicznym zielem ze względu na jego liczne prozdrowotne właściwości i szerokie zastosowanie. Lista wskazań do stosowana wrotyczu jest naprawdę długa. Oprócz wspomnianych chorobach oczu, zakażeniach układu pokarmowego, zapaleniu stawów i dolegliwościach skórnych (trądzik, opryszczka, zaskórniki, świerzb, wypryski) ziele sprawdzi się również przy:
Wrotycz działa także upiększająco na skórę i włosy. Dzięki obecności kwasu jabłkowego, wrotycz rozjaśnia, nawilża i złuszcza skórę oraz wygładza drobne zmarszczki. Nafta wrotyczowa nadaje włosom blask i puszystość oraz zapobiega ich wypadaniu.
Przygotowanie:
1 łyżkę octu 10% i 1 łyżkę nalewki wrotyczowej wlać do 1 szklanki wody przegotowanej, wymieszać.
Stosowanie:
Używaj do okładów na chore miejsca, do płukania narządów płciowych, gardła i jamy ustnej, przemywania skóry i płukania włosów przy łojotoku, stanach zapalnych mieszków włosowych, wypadaniu, łupieżu i braku puszystości.
Przygotowanie:
Do garnuszka wlej 2 szklanki wrzątku i wrzuć 3 łyżki suszonego zioła. Gotuj na wolnym ogniu pod przykryciem jeszcze 5 minut od momentu wrzenia. Odstaw na 30 minut, aby wywar ostygł i nabrał mocy. Przecedź.
Stosowanie:
Zanurz w czystym wywarze gazę i przemywaj nią twarz 2-3 razy w ciągu dnia. W jeszcze wilgotną skórę możesz wklepać krem do twarzy.
Przygotowanie:
Pół szklanki świeżego ziela (liści i kwiatów lub samych liści) zalać 250 ml octu 10%, odstawić w zamkniętym słoju na 7 dni, przefiltrować.
Stosowanie:
Stosować do płukania, okładów, przemywania, pędzlowania w stanie rozcieńczonym (1 łyżka octu na 150-200 ml wody) lub nierozcieńczonym (pędzlowanie). Ponadto do płukania włosów. Przy wszawicy wcierać starannie ocet we włosy na 3 godziny, przykryć folią. Potem umyć szamponem i wypłukać w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki wrotyczowej. Powtórzyć co 3 dni (3-4-krotnie).
Przygotowanie:
1 część świeżego mielonego ziela wrotyczu zalać 3 cz. 50% acetonu (aceton rozcieńczyć wodą w stosunku 1:1), wytrawiać 7 dni w szczelnym słoju; przefiltrować.
Stosowanie:
Stosować do przemywania skóry trądzikowej i łuszczycowej oraz zakażonej pasożytami (demodex, świerzb). Preparat silny. Można stosować do punktowego zasuszania zmian trądzikowych. Usuwa zaskórniki.
Przygotowanie:
Pół szklanki świeżego mielonego ziela wrotyczu zalać 200 ml czystej nafty; macerować w szczelnym słoju 7 dni; przefiltrować. Przecedzić.
Stosowanie:
Wcierać w skórę owłosioną przy łuszczycy, wszawicy, nużycy, świerzbie. Nafta wrotyczowa usuwa zaskórniki. Działa przeciwzapalnie, odkażająco i przeciwtrądzikowo. Cofa ropne pryszcze. Nafta wrotyczowa zapobiega wypadaniu włosów, łojotokowi, zapaleniu mieszków włosowych. Włosom nadaje połysk i puszystość.
Przygotowanie i stosowanie:
Taką samą ilość ziela wrotyczu, ziela glistnika jaskółczego ziela i dziurawca wymieszać ze sobą. 2 łyżki mieszanki zaparzać w 1 szklance wrzącej wody. Odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance.
Ze względu na obecność trującego tujonu wrotycz może powodować działania niepożądane. Bezwzględnie zakazany jest kobietom w ciąży ze względu na właściwości poronne oraz karmiącym, ponieważ badania wykazały, że tujon przenika do mleka. Ponadto wrotyczu pod żadnym pozorem nie mogą przyjmować osoby z alergią lub nietolerancją na ziele. Spożywanie sproszkowanych kwiatów wrotyczu może również wywołać podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Ponadto przedawkowanie wrotyczu może wywołać skutki uboczne takie jak:
Aby zapobiec niepożądanym działaniom wrotyczu, które dla osób wrażliwych mogą być szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i życia, przed rozpoczęciem kuracji tym zielem warto skonsultować się z lekarzem.
Osoby z chorobą alkoholową powinny uważać ze stosowaniem nalewki wrotyczowej ze względu na jej uzależniające działanie. Ponadto mleko, potrawy tłuste i olej rycynowy przyśpieszają wchłanianie składników terpenowych wrotyczu.