Noc Świętojańska, czyli noc pełna magii na powitanie lata. Czy znasz te słowiańskie obrzędy i zwyczaje?

W nocy z 23 na 24 czerwca obchodzimy jedno z najbardziej tajemniczych i magicznych świąt – Noc Świętojańską, znaną również jako Sobótki. To święto, głęboko zakorzenione w słowiańskiej historii i kulturze, łączy w sobie elementy dawnych pogańskich obrzędów z chrześcijańskimi tradycjami, symbolizując jednocześnie triumf słońca, miłości i natury. Zanurzmy się w historię i tradycje tego niezwykłego święta, które przetrwało wieki i nadal fascynuje kolejne pokolenia.

Skąd wziął się zwyczaj Nocy Świętojańskiej?

Pierwsze pisemne relacje o obchodach nocy świętojańskiej pochodzą z XIII w. z Dolnego Śląska. Ale tradycja święta sięga czasów, gdy słońce było bogiem… Wtedy przyroda wyznaczała cały rytm życia i letnie przesilenie było dla naszych praprzodków wyjątkowo ważne. Noc Świętojańska swoje korzenie ma w pradawnych obrzędach związanych z przesileniem letnim, kiedy to nasi przodkowie obchodzili najdłuższy dzień w roku. W czasach pogańskich była to noc magiczna, pełna rytuałów mających na celu uczczenie słońca, natury i życia. Ogniska rozpalane tej nocy miały odpędzać złe duchy i chronić przed nieszczęściem. Skoki przez ogień były nie tylko formą zabawy, ale także rytuałem oczyszczenia i ochrony.

Kiedy chrześcijaństwo zaczęło przenikać do Europy, Kościół katolicki próbował zasymilować pogańskie obrzędy z chrześcijańskimi świętami. W ten sposób Noc Kupały, jak pierwotnie nazywano to święto, została połączona z obchodami Narodzenia św. Jana Chrzciciela, które przypada na 24 czerwca. Z czasem pogańskie ogniska i wróżby zaczęły współistnieć z chrześcijańskimi modlitwami i procesjami, tworząc unikalną mieszankę tradycji, znaną dziś jako Noc Świętojańska.

Obrzędy i zwyczaje Nocy Świętojańskiej

Tradycje związane z Nocą Świętojańską są niezwykle różnorodne i pełne symboliki. Ogromną rolę odbywały wierzenia. W noc świętojańską wiele roślin nabierało niezwykłych właściwości. Wierzono, że bylica zwalcza czarownice oraz wszelkie zło, dlatego wieszano ją na drzwiach domów i budynków gospodarczych oraz zaszywano w ubraniach. Z kolei mięta, ruta, dziurawiec, liście leszczyny, czarny bez czy biedrzeniec nabierały mocy leczniczej.

Oto kilka najważniejszych zwyczajów, które są kultywowane do dziś.

Zwyczaje Nocy Świętojańskiej: Sobótki, czyli ogniska

Najstarszym z istniejących do dziś zwyczajów są Sobótki. Były to wielkie ogniska palone na wzgórzach i leśnych polanach. Wokół nich zbierały się ubrane na biało dziewczęta, które tańczyły i śpiewały do rana. Witano w ten sposób nadchodzące lato, czas dobrobytu. Ogniska te symbolizują oczyszczenie, ochronę oraz światło, które ma odstraszać złe moce. Skoki przez ogień są popularnym elementem, który według wierzeń przynosi zdrowie i szczęście.

Wierzono, że świętojańskie ognie posiadają moc oczyszczania i chronią przed chorobami i złem. Dlatego w sobotę wieczorem wygaszano domowe ogniska i rozpalano je ponownie hubką lub pochodnią zapaloną właśnie od sobótki.

Zwyczaje Nocy Świętojańskiej: Wianki

Puszczanie wianków na wodę to jeden z najbardziej rozpoznawalnych zwyczajów Nocy Świętojańskiej. Wianki, plecione z polnych kwiatów i ziół, mają nie tylko walory estetyczne, ale również magiczne. Puszczane na rzeki i jeziora, mają przepowiadać przyszłość, zwłaszcza w kwestii miłości.

Panny na wydaniu wiły wianki (symbol stanu panieńskiego) z kwiatów polnych, a następnie przywiązywały je do deseczki i z przylepioną na środku świecą puszczały na wodę. Jeśli wianek trzymał się równo i szybko odpłynął albo wyłowił go chłopiec miły ich sercu, przepowiadało to wielką miłość, szybkie zamążpójście i szczęśliwe pożycie. Złą wróżbą było, gdy wianek zaplątał się w roślinach wodnych lub zatonął – oznaczało to bowiem kłopoty życiowe oraz nieodwzajemnione uczucie…

Zwyczaje Nocy Świętojańskiej: Poszukiwanie kwiatu paproci

W Noc Kupały niektórzy pląsali wokół ogniska, ale część młodych szła do lasu, by szukać kwiatu paproci. Według legend, miał zakwitać tylko o północy przed św. Janem, a strzec go miały czarownice, diabły i inne potwory. Aby go znaleźć i zerwać, trzeba było dopełnić kilku warunków: m. in. przyjść nago do lasu, będąc przepasanym jedynie zielem bylicy, z modlitewnikiem i różańcem w ręku. Szczęśliwemu znalazcy paproć przynosiła wielkie bogactwa, mądrość, szczęście i… niewidzialność. Kwiatu paproci oczywiście nie ma, ale poszukiwania magicznej rośliny były znakomitym pretekstem… do schadzek i gorących wyznań miłosnych. 

Zwyczaje Nocy Świętojańskiej: Taniec i śpiew

Wspólne tańce i śpiewy wokół ognisk towarzyszą świętowaniu Nocy Świętojańskiej. Są one wyrazem radości życia, celebracji natury i wspólnoty. Tradycyjne pieśni śpiewane tej nocy często opowiadają o miłości, naturze i tajemnicach życia.

Jak Noc Świętojańska obchodzona jest w innych krajach Europy?

Noc Świętojańska to święto, które mimo zmian kulturowych i historycznych, nadal żywo obchodzi się w wielu krajach Europy. Każdy region ma swoje unikalne zwyczaje, ale wspólne dla wszystkich jest celebrowanie sił natury, światła i życia. 

Noc Świętojańska w różnych krajach Europy: Szwecja - "Midsommar"

W Szwecji Midsommar jest jednym z najważniejszych świąt w kalendarzu. Obchody obejmują wznoszenie majowego słupa (majstång), wokół którego tańczy się tradycyjne tańce. Uczestnicy plecą wianki z kwiatów, biorą udział w zabawach i śpiewają tradycyjne pieśni. Święto to jest pełne radości i kolorów, a jedzenie śledzi, ziemniaków i truskawek stanowi ważny element obchodów.

Noc Świętojańska w różnych krajach Europy: Finlandia - "Juhannus"

Fińska wersja Nocy Świętojańskiej, znana jako Juhannus, również obfituje w ogniska i sauny. Dekorowanie domów brzozowymi gałązkami oraz festyny nad jeziorami to główne atrakcje tego święta. Celebracja odbywa się na łonie natury, często nad wodą, co podkreśla więź z przyrodą.

Noc Świętojańska w różnych krajach Europy: Litwa - "Joninės"

Na Litwie Joninės, znane także jako Rasos, obchodzi się podobnie jak w Polsce. Ogniska, plecenie wianków i tradycyjne wróżby są na porządku dziennym. Litwini wierzą, że ta noc ma szczególną moc, a rytuały związane z ziołami i kwiatami przynoszą zdrowie i szczęście.

Noc Świętojańska w różnych krajach Europy: Hiszpania - "Noche de San Juan"

W Hiszpanii Noche de San Juan to przede wszystkim ogniska na plażach, skoki przez ogień oraz kąpiele w morzu. Święto to łączy w sobie elementy dawnych wierzeń i nowoczesne formy zabawy, a fajerwerki i koncerty dodają mu blasku i energii.