Udar cieplny może dotyczyć każdego! Jak go rozpoznać i leczyć? Pierwsza pomoc w przypadku udaru

Udar słoneczny to stan, który może zagrozić życiu. W normalnych warunkach pozbywamy się nadmiaru ciepła poprzez rozszerzone naczynia krwionośne i wzmożone wydzielanie potu.

Do udaru dochodzi wtedy, gdy narażamy się na długotrwałe nasłonecznienie i wysoką temperaturę, a przegrzany organizm nie ma możliwości oddania nagromadzonego ciepła do otoczenia. Wówczas białka w komórkach ulegają stopniowej degeneracji, a narządy wewnętrzne mogą zostać nieodwracalnie uszkodzone. Z powodu udaru cieplnego może dojść do niewydolności nerek, wątroby, oddechowej, zaburzeń rytmu serca lub jego niedokrwienia, udaru mózgu. A w ciężkich przypadkach – do zapadnięcia w śpiączkę lub do śmierci. 

Udar słoneczny – relacja lekarza internisty:

W czasie urlopu spacerowałem po nadmorskiej promenadzie, gdy moją uwagę zwróciła grupa ludzi. Podszedłem bliżej i zobaczyłem leżącą na ziemi około pięćdziesięcioletnią kobietę. Była przytomna, ale bardzo osłabiona, oddychała szybko, a jej twarz była zaczerwieniona i mocno spocona. Powiedziałem, że jestem lekarzem i zapytałem, co się stało. Jej mąż zaczął wyjaśniać, że spacerowali, gdy żona poczuła się słabo. Usiadła na ławce, a on pobiegł kupić wodę. To właśnie podczas jego nieobecności kobieta osunęła się na ziemię. Świadkowie mówili, że miała drgawki. Mężczyzna dodał, że żona leczy się z powodu nadciśnienia i przyjmuje lek moczopędny (hydrochlorotiazyd).

Próbowałem porozmawiać z kobietą, ale nie potrafiła nic powiedzieć, wydawała tylko pojedyncze jęki. Tętno było przyspieszone, jej skóra gorąca. Podejrzewałem udar cieplny. Poleciłem najbliższej osobie, żeby zadzwoniła na pogotowie. Z pomocą pozostałych osób przenieśliśmy chorą do najbliższej kawiarni z klimatyzacją. Poprosiłem obsługę, żeby zwiększyła nadmuch, jednocześnie podnosząc nieco temperaturę, tak aby powietrze nie było zbyt zimne. Ktoś zaproponował, żeby dać kobiecie pić, ale powiedziałem, że nie jest to bezpieczne ze względu na zaburzenia świadomości i ryzyko zachłyśnięcia. Skropiliśmy jej skórę chłodną wodą i zaczęliśmy wachlować. Zaczerwienienie na twarzy zaczęło ustępować. Jednak kontakt z chorą wciąż był utrudniony. Gdy przyjechało pogotowie, ratownik zmierzył temperaturę w uchu – okazało się, że wynosi 40°C. Kobietę natychmiast zabrano do szpitala. 

Czym jest udar cieplny i jakie są jego przyczyny?

Udar cieplny to szereg zaburzeń, które rozwijają się w organizmie w reakcji na przegrzanie. Dochodzi do niego w sytuacji, gdy zawiodą mechanizmy termoregulacji i wyczerpane zostaną możliwości odprowadzania nadmiaru ciepła. Krytyczną wartością jest 41°C – powyżej tej temperatury dochodzi do uszkodzenia komórek i tkanek. Szczególnie wrażliwy jest mózg, dlatego zwykle objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego pojawiają się najwcześniej.

Udar cieplny rozwija się przy wysokich temperaturach otoczenia, szczególnie jeśli towarzyszy im wysoka wilgotność powietrza, np. w upalne dni, w gorących, dusznych pomieszczeniach, w saunie. Inne czynniki ryzyka to: wiek – szczególnie wrażliwe na takie warunki są osoby starsze i małe dzieci, choroby przewlekłe – zwłaszcza układu krążenia i oddechowego oraz choroby skóry, przyjmowane leki – moczopędne, przeciwalergiczne, neuroleptyki, betablokery, cholinolityki (stosowane w niektórych przypadkach parkinsonizmu).

Jak rozpoznać udar cieplny?

Oznaki udaru cieplnego są niecharakterystyczne, ale jeśli występują razem ze sprzyjającymi warunkami otoczenia, pozwalają łatwo postawić diagnozę.

Objawy udaru słonecznego obejmują:

• bóle i zawroty głowy,
• nudności,
• zaczerwienioną lub bladą skórę,
• obfite pocenie – w początkowym okresie,
• suchą skórę – w przypadku rozwiniętego udaru, co może świadczyć o wyczerpaniu mechanizmów termoregulacji,
• osłabienie,
• problemy z chodzeniem,
• zaburzenia kontaktu oraz bełkotliwą mowę,
• mroczki przed oczami,
• drgawki.

Pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego

Co robić w przypadku podejrzenia udaru cieplnego?

1. Należy przeprowadzić lub przenieść chorego do chłodnego, zacienionego miejsca z dobrym przewiewem i położyć na ziemi;
2. Osobę, która doznała udaru cieplnego, można posadzić, jeśli jest przytomna, a skóra nie jest blada. Trzeba zdjąć z niej jak najwięcej ubrań, i jeśli jest przytomna, podać chłodne płyny do picia, najlepiej lekko osoloną wodę lub chłodną herbatę, skropić jej skórę chłodną wodą;
3. Należy unikać wody zimnej, np. z lodówki, gdyż może spowodować obkurczenie naczyń w skórze i jeszcze bardziej upośledzić wymianę ciepła z otoczeniem, wachlować wilgotną skórę, aby ułatwić parowanie;
4. Przy wysokiej temperaturze otoczenia inne formy oddawania ciepła są utrudnione, dlatego lepiej wezwać pogotowie, jeśli to możliwe, zmierzyć temperaturę, gdy to konieczne, rozpocząć sztuczne oddychanie

Leczenie udaru słonecznego

Odbywa się w szpitalu, gdzie pacjent może otrzymać specjalistyczną pomoc. Na oddziale intensywnej terapii: można mu podać schłodzone płyny dożylnie, zapewnić odpowiednią wentylację, schłodzić organizm, płucząc otrzewną lodowatym płynem fizjologicznym i zastosować koce chłodzące.

Śmiertelność w udarze cieplnym jest, niestety, bardzo wysoka i rośnie wraz z czasem trwania hipertermii. Nie czekaj na przyjazd karetki, tylko udziel choremu pomocy najszybciej, jak to możliwe!

Podejrzewasz udar? Przenieś chorego do cienia, skrop go chłodną wodą i wachluj.

Jak zapobiegać przegrzaniu organizmu?

W największe upały postaraj się nie przebywać na słońcu w godzinach 11:00-15:00.

Oprócz tego:

• dbaj o dobrą wentylację pomieszczeń,
• pij dużo płynów – nieschłodzoną wodę mineralną i ciepłe herbaty ziołowe (gdy pijesz napoje prosto z lodówki, organizm, chcąc zmniejszyć różnicę temperatur między ciałem a otoczeniem, będzie cię grzał „od środka”),
• unikaj kofeiny i alkoholu – odwadniają organizm,
• jeśli to możliwe, szukaj cienia i ochłody w wodzie,
• schładzaj nadgarstki pod kranem i przykładaj chłodne kompresy na kark
• noś lekką, przewiewną odzież
• zasłaniaj głowę np. czapką, kapeluszem lub chustką

Czym jest udar z przemęczenia?

Szczególnym rodzajem udaru cieplnego jest udar spowodowany nadmierną produkcją ciepła w organizmie. Dochodzi do niego u osób uprawiających intensywny wysiłek fizyczny: biegaczy (np. maratończyków), żołnierzy w czasie ćwiczeń itp. Poza innymi objawami udaru cieplnego, dochodzi w nim do uszkodzenia mięśni, zwanego rabdomiolizą.

Uwolniona duża ilość białka może uszkodzić nerki, prowadząc do ich ostrej niewydolności. Taki udar cieplny jest związany z wysoką śmiertelnością. Aby temu zapobiec, należy pamiętać o wypijaniu dużej ilości chłodnych płynów, najlepiej izotonicznych.