Pielęgnacja po udarze. Wszystko, co możesz zrobić, by chory poczuł się lepiej i był bardziej sprawny

Kiedy dojdzie do udaru, w mózgu powstają zmiany, które utrudniają bądź uniemożliwiają m.in. poruszanie się i mówienie. Część z tych zaburzeń można zmniejszyć, bo możliwości i plastyczność ludzkiego mózgu są naprawdę ogromne! Aby tak się stało, należy jak najszybciej rozpocząć aktywizację seniora. Najgorsze, co można zrobić, to pozwolić choremu na bezczynne leżenie w łóżku. Z drugiej strony – próba rehabilitowania rodzica na własną rękę, bez konsultacji ze specjalistą, może przynieść więcej szkody niż pożytku. Jak zatem znaleźć złoty środek? Podpowiadamy!

Jak opiekować się chorym po udarze?

Jesteś przerażona, bo zupełnie nie wiesz, jak zająć się bliskim, który nagle został sparaliżowany, przestał mówić. Czeka cię mnóstwo pracy, musisz szybko nauczyć się wielu rzeczy, bo chory nie może czekać. Dlatego już podczas załatwiania formalności związanych z wypisem ze szpitala, udaj się do lekarza prowadzącego i do pielęgniarki oddziałowej. Oni udzielą ci najważniejszych wskazówek dotyczących leczenia i pielęgnacji osoby po udarze mózgu. Zapytaj też lekarza o fizjoterapeutę, który wytłumaczy, jak ćwiczyć z chorym, co należy robić, a co jest absolutnie niedozwolone. Pamiętaj, że sposób leczenia dobiera się indywidualnie do stanu pacjenta.

Wcześniej spisz na kartce pytania, które chcesz zadać. Notuj wszystkie wytyczne, które usłyszysz. Poproś też np. męża, syna czy siostrę, by poszli razem z tobą. Będzie ci raźniej i we dwoje możecie zapamiętać więcej!

Nie wahaj się pytać! Informacje dotyczące opieki nad chorymi po udarze znajdziesz też w internecie, np. na: www.fum.info.pl, www.udarowcy.com.pl.

Czy wyręczać osobę po udarze?

Samodzielność osoby po udarze pomaga jej zdrowieć, dlatego wspieraj, ale nie wyręczaj. Każda wykonana przez chorego czynność to forma rehabilitacji i szansa na poprawę kondycji umysłowej. Dlatego nakłaniaj go do samodzielności. Powinien być nie tylko funkcjonalny, ale również przytulny, żeby chory czuł się jak w domu, a nie w szpitalu. Warto wszystko przemyśleć, korzystając z naszych rad.

Karmienie tylko w ostateczności

Gdy rodzic może poruszać ręką, niech sam próbuje jeść i pić. Później, gdy tylko będzie to możliwe, rodzic powinien wszystkie posiłki jeść na siedząco. Zamiast podkładać mu poduszki pod plecy, pomóż seniorowi wstać i usiąść przy stole.

Pilot i dzwonek pod ręką

W sklepie z AGD znajdziesz piloty sterujące jednocześnie np. światłem i sprzętem RTV (ok. 150 zł). Bezprzewodowy dzwonek (np. Sterr, ok. 100 zł) przy łóżku da zaś rodzicowi poczucie bezpieczeństwa – zawsze będzie mógł wezwać pomoc.

Jak urządzić pokój pacjenta po udarze

Powinien być nie tylko funkcjonalny, ale również przytulny, żeby chory czuł się jak w domu, a nie w szpitalu. Warto wszystko przemyśleć, korzystając z naszych rad.

Powrót chorego po udarze do domu ze szpitala to mała rewolucja. Przede wszystkim trzeba przygotować dla niego pokój. Idealnie, jeśli rodzic ma swój własny. Gdy jednak jest to niemożliwe, wygospodaruj dla niego przytulny, intymny kąt. To zapewni mu komfort (np. podczas zabiegów pielęgnacyjnych) i znacznie poprawi samopoczucie.

Od reszty pomieszczenia kącik taki możesz odgrodzić zasłonkami (ułatwi to przymocowany do sufitu specjalny plastikowy karnisz-szyna, np. Castorama, ok. 20 zł/2 m) lub przenośnym parawanem (kupisz taki np. w IKEA, ok. 45 zł).

Jeśli rodzic nie toleruje mocnego światła (tak często dzieje się po udarze), w oknach koniecznie zamontuj rolety lub żaluzje albo zawieś grubo tkane zasłony. W lampach (nocnej i sufitowej) wkręć żarówki o niezbyt dużej mocy (np. ledową o ciepłej barwie i mocy 3 W, najlepiej z mlecznego szkła, które rozproszy światło; ok. 10 zł).

Jakie łóżko dla osoby sparaliżowanej?

Najlepsze jest rehabilitacyjne, czyli dzielone na trzy części („łamane” pod różnymi kątami przy zagłówku i kolanach). Można takie kupić (niestety są drogie, ok. 2000 zł) albo skorzystać z wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego (ok. 80 zł za 1 miesiąc). W lokalnych gazetach, na stronach z ogłoszeniami, można znaleźć oferty sprzedaży specjalistycznych łóżek po okazyjnych cenach. Warto ich poszukać.

Niekiedy do potrzeb chorego da się dostosować zwykłe domowe łóżko. Powinno mieć długość 190–200 cm, szerokość min. 90 cm i wysokość 65–70 cm (można ją wyregulować, podsuwając pod łóżko duże drewniane klocki). Z kolei barierki można zastąpić lekką siatką, zagłówek – kocami złożonymi w kostkę lub klinem z gęstej gąbki.

Co przyda się w pokoju chorego po udarze?

1. Stolik nocny (na leki, napoje, telefon, pilota itp.) – niezbyt duży i ustawiony tak, by chory mógł do niego bez dużego trudu sięgnąć.
2. Szafka (na książki, gazety, płyty, kosmetyki itp.) – najlepiej z szufladką i ustawiona tak, by nie ograniczała dostępu do łóżka.
3. Wygodny fotel, jeśli chory może wstawać z łóżka – z wysokim siedziskiem, podnóżkiem, zagłówkiem i poręczami. Fotel sprawdzi się także, gdy senior nie wstaje. Będzie na nim mógł usiąść gość, który go odwiedzi (chorzy czują dyskomfort, gdy ktoś stoi tuż nad ich łóżkiem).
4. Sprzęt do słuchania muzyki. Muzykoterapia jest bardzo ważnym elementem rehabilitacji po udarze! Usprawnia czynności oddechowe i krążenie, wpływa na poprawę pamięci i uśmierza ból. Codziennie staraj się więc puszczać rodzicowi (niezbyt głośno) jego ulubione piosenki.
5. Krzesło toaletowe, w siedzisku którego wmontowany jest pojemnik na odchody i zamykająca go klapka (ok. 100 zł, kupisz je w sklepie ze sprzętem rehabilitacyjnym, np: www.orteo.pl).
6. Materac przeciw odleżynom tylko na początku! Gdy chory leży nieruchomy, taki materac jest bardzo wskazany. Ale gdy rodzic będzie już w stanie samodzielnie zmieniać pozycję, materac odstaw! Na nim ciężko jest koordynować ruchy – a to utrudnia powrót do sprawności.

Ważne!

Pamiętaj, by senior wszystko robił od strony niedowładnej. Szafka, telewizor, radio, fotel dla gości, a nawet drzwi do pokoju powinny znajdować się właśnie od strony porażonej. W ten sposób np. sięganie po kubek czy rozmowa z gościem będą jednocześnie ćwiczeniem.

Bezpieczna pielęgnacja sparaliżowanego rodzica

Regularne zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne nie tylko zapewnią mu komfort, ale również zapobiegną wielu chorobom i dodatkowemu bólowi.

W pierwszych tygodniach po udarze, kiedy rodzic jest jeszcze całkowicie (lub w dużym stopniu) unieruchomiony, najważniejsza jest profilaktyka przeciwodleżynowa, a także zapobieganie zapaleniu płuc i przykurczom mięśni.

Jak zapobiegać najczęstszym powikłaniom po udarze?

1. Dbaj o to, by skóra chorego była zawsze czysta i sucha. Chroń ją przed kontaktem z moczem, kałem, wymiocinami.
2. Codziennie oglądaj skórę seniora, by wychwycić ranki i krostki, gdy tylko zaczną się tworzyć. Im szybciej użyjesz leczniczego preparatu, tym większe szanse, że uchronisz rodzica przed dodatkowym cierpieniem. Regularne zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne nie tylko zapewnią mu komfort, ale również zapobiegną wielu chorobom i dodatkowemu bólowi.
3. Co 2–3 godziny zmieniaj ułożenie rodzica. Leżenie przez dłuższy czas w pozycji na wznak grozi nie tylko powstawaniem odleżyn, ale też zaleganiem wydzieliny w płucach i powstawaniem napięcia mięśniowego. Dlatego pilnuj, by chory raz leżał na plecach, raz na prawym boku, potem na lewym boku.
4. Nigdy nie obracaj chorego przez bark, który uległ porażeniu, nie ciągnij też za chorą dłoń, tylko trzymaj i przekładaj rodzica za całe ramię. Po każdej zmianie pozycji starannie wygładź prześcieradło, by nie było na nim ani jednej fałdki.
5. Aby uniknąć zapalenia płuc, 2 razy dziennie oklepuj plecy chorego. Złóż rękę w łódeczkę i przez 5 min lekko uderzaj miejsce przy miejscu, od dołu ku górze pleców (omiń okolicę nerek!). To ułatwi wykrztuszenie zbierającej się w płucach wydzieliny.
6. Spróbuj nauczyć rodzica prostych ćwiczeń oddechowych. Poproś, by wziął głęboki wdech, zatrzymał powietrze przez 2–3 sekundy i zrobił długi wydech. Może też dmuchać przez słomkę do szklanki z wodą. Uaktywni to pęcherzyki płucne i zapobiegnie chorobom układu oddechowego.
7. 2 razy dziennie pomagaj myć seniorowi jamę ustną (także, gdy nosi on protezy). Pozwoli to uniknąć bardzo częstych po udarze chorób przyzębia i zapobiegnie nadmiernej suchości w buzi.

Jakich błędów unikać przy pielęgnacji seniora po leczeniu?

1. Przypadkowa kolejność mycia ciała może prowadzić do licznych infekcji skóry. Zaczynaj zatem od górnych, a zakończ na dolnych partiach ciała (miejsca intymne myj zawsze od przodu w kierunku pupy). Części ciała już umyte okrywaj dodatkowym suchym ręcznikiem, aby rodzic nie zmarzł.
2. Używanie mydła i gąbki. Po umyciu mydłem skóra jest sucha, podatna na podrażnienia i potrzebuje dużo czasu, by się zregenerować. Dla bezpieczeństwa stosuj specjalne preparaty o pH do 5,5 (przeczytasz o nich w ramce niżej). Gąbki nie są dobrym pomysłem, bo pozostają na nich resztki naskórka, które w połączeniu z wilgocią i ciepłem stają się idealnym środowiskiem do namnażania się bakterii. Sięgnij więc po jednorazowe myjki.
3. Niedokładne osuszanie skóry. Na wilgotnej powstają odparzenia. Po myciu zawsze dokładnie ją osuszaj, delikatnie dotykając ją miękkim, chłonnym ręcznikiem (nigdy nie trzyj skóry).
4. Nieumiejętne zakładanie piżamy, które może prowadzić do uszkodzenia kończyn. Tak to rób prawidłowo: zdejmowanie koszuli zacznij od zdrowej ręki, następnie przez głowę i skończ, ściągając z chorej kończyny. Ubieranie zacznij od ręki porażonej, a na koniec ubierz zdrową. Ta sama kolejność dotyczy spodni.

Specjalistyczne kosmetyki, które ułatwią codzienną higienę

Toaleta chorej osoby, którą należy wykonywać 2 razy dziennie (zwłaszcza w ciepłe dni), zajmuje wiele czasu. Warto więc ją sobie ułatwić.

Używaj szamponu i żelu do mycia (np. Seni Care, ok. 9 zł), które przeznaczone są do pielęgnacji osób leżących. Nie tylko nie drażnią skóry i mają właściwe pH, ale też nie pienią się i łatwo je spłukać. Możesz wybrać wariant, do którego używania nie potrzeba wody, np. piankę myjącą, szampon w piance (np. 2. Seni Care, ok. 11 zł) oraz chusteczki oczyszczające).

Umytą skórę zabezpieczaj preparatami chroniącymi przed odleżynami (np. 3. Krem z tlenkiem cynku Seni Care, ok. 13 zł).

Domowa rehabilitacja pacjentów po udarze

Jej efekty w dużym stopniu zależą od tego, czy opiekun wie, na co zwracać uwagę i jak pomagać. Trzeba pamiętać, że ćwiczenia dobierane są indywidualnie przez terapeutę.

Gdy rodzic może już wstawać, sadzaj go na łóżku, chodź z nim – choćby parę kroków, ale kilka razy w ciągu dnia (rób to dokładnie tak, jak pokaże ci fizjoterapeuta). Chorzy, którzy są wcześnie i systematycznie pionizowani, mają potem mniejsze problemy z poruszaniem się.

Ćwiczenia usprawniające ruch i mowę u seniorów

1. Część osób po udarze mózgu nie potrafi utrzymać ciała w pozycji pionowej. Przechylają je na jeden bok, bo wydaje im się, że jest to prawidłowa pozycja. Zdarza się, że kiedy opiekun chce posadzić podopiecznego prosto, zostaje odepchnięty. Taka postawa może prowadzić do wypadków. Można przyspieszyć rehabilitację, umieszczając w otoczeniu pacjenta jak najwięcej pionowych punktów odniesienia, np. malując lub naklejając pionowe pasy na ścianach. Chory, widząc je obok siebie, automatycznie koryguje ułożenie ciała.
2. Po udarze pojawiają się problemy z mówieniem, rozumieniem, czytaniem, pisaniem, liczeniem. Rehabilitacją zajmują się neuropsycholodzy i neurologopedzi. Terapeuta podpowie ci, jak porozumiewać się z chorym prostymi, zawsze takimi samymi (stałymi) komunikatami. Zadajesz np. pytanie: „Chcesz pić, tak?”. Gdy senior mrugnie powiekami, to znak, że chce.
3. Pomocne jest także zachęcanie do powtarzania słów. Opiekun mówi: „chcesz wody” i wskazuje szklankę z wodą. Pacjent powtarza: „wody”.
4. Naklej na przedmioty w domu karteczki z ich nazwami. Wskazując na nie, głośno mów: „szafa”, „fotel”, „drzwi” i proś rodzica o powtarzanie tych nazw.
5. Terapia lustrem pomaga usprawnić chorą rękę! Potrzebne będzie pudełko tak duże, by zmieściło się do niego przedramię. Zrób w nim otwór, przez który rodzic będzie mógł wsunąć chorą rękę do środka. Do boku przyklej lustro – jeśli niewładna jest ręka lewa, umocuj je na prawym boku, patrząc od strony otworu. Senior wkłada chorą rękę do pudła, obok układa zdrową. Chorej nie widzi, bo jest ukryta, widzi natomiast zdrową i jej odbicie w lustrze. Ma za zadanie poruszać zdrową i obserwować ją w lustrze. Wygląda to tak, jakby poruszała się chora ręka! Oko rejestruje tę iluzję i wysyła sygnał do mózgu. Uśpione neurony pobudzają się, a to wyzwala ruch w chorej ręce! Efekty mogą pojawić się zaskakująco szybko, gdy senior będzie ćwiczył 2 godz. dziennie, w seriach po 15 min (najlepiej raz przy muzyce, raz w ciszy).

Jakich błędów w rehabilitacji pacjenta unikać?

1. Ciągnięcie za porażoną rękę. Podczas ćwiczeń (i wszystkich innych zabiegów) nie można tego robić! Jeśli osoba po udarze siada, trzeba zawsze podpierać ramię niedowładnej ręki, tak by nigdy nie wisiała, np. podczas siedzenia na wózku czy łóżku. Uwaga: chory często wszystkie czynności wykonuje zdrową ręką. Aby uruchomić chorą, na zdrową można zakładać mu grubą rękawicę kuchenną (to automatycznie wymusi wykonywanie różnych czynności porażoną ręką).
2. Zmuszanie do ćwiczeń. To, że chory chce odpocząć, wcale nie oznacza, że jest zrezygnowany. Odpoczynek i powrót do łóżka także są elementem rehabilitacji! Pamiętaj, że gdy rodzic ciągle będzie słyszał np.: „trzymaj głowę prosto”, „trzymaj plecy”, to w pewnym momencie może zacząć się buntować.
3. Zachęcanie do używania tzw. gniotków i podciągów. Ugniatanie miękkich piłeczek chorą ręką prowadzi do powstania tzw. dłoni szponiastej i przykurczów. Senior z ich powodu nie może otworzyć dłoni, wziąć i odłożyć przedmiotu. Natomiast podnoszenie się za pomocą trójkąta wiszącego nad łóżkiem zaburza właściwą pracę mięśni rąk i brzucha.

Konsultacja merytoryczna: Iwona Pawluczuk - pielęgniarka geriatryczna Promedica24, Aneta Ejsmont-Jakubczyk - fizjoterapeutka z Domu opieki OSTOYA, Joanna Szadurska - logopeda pracujący z seniorami, którzy przeszli udar.