Na co pomaga żywokost i jak go stosować? Przepisy na maść, nalewkę, macerat, odwar i olej

Żywokost lekarski nazywano w dawnych czasach „żywym gnatem‟ lub kosztywałem (językoznawcy dowodzą, że ta słowiańska nazwa gwarowa przywędrowała do nas od południowych sąsiadów). Św. Hildegarda, średniowieczna zielarka, nadała mu nazwę consolida, od włoskiego słowa consolidare – łączyć, wzmacniać. Zalecała okłady z żywokostu na złamania kości. Polska nazwa "żywokost" mówi sama za siebie. Wzięła się wprost z przypisywanych roślinie właściwości wzmacniania kości.

Dobroczynne działanie żywokostu doceniano już w czasach starożytnych. Po raz pierwszy opisali je greccy medycy, którym napary, okłady i maść z tej rośliny służyły do kurowania różnych dolegliwości. Żywokost pomaga m.in. w:

• bólach kości i stawów,
• leczeniu złamań i zwichnięciach, stłuczeniach,
• stanach zapalnych jamy ustnej i gardła (w postaci płukanek),
• chorobie wrzodowej układu pokarmowego,
• dolegliwościach płuc. 

Ale żywokost ma dużo szersze działanie lecznicze. Na co pomaga i jak przygotować domowe kuracje z żywokostu? Wypróbuj proste przepisy na skuteczną maść, nalewkę lub macerat.

Gdzie rośnie żywokost?

Żywokost lekarski, po łacinie Symphytum officinale (tę nazwę nadał mu w XVIII wieku szwedzki przyrodnik Linneusz), jest jedną z wielu odmian wieloletniej rośliny zielnej z licznej rodziny ogórecznikowatych. Co roku wytwarza nietrwałe, naziemne pędy, które na zimę wysychają i giną. Korzeń żywokostu każdej wiosny wypuszcza nowe pędy.

Naturalnie żywokost występował w całej Europie oraz w rejonach Azji objętych klimatem umiarkowanym. W Polsce spotkamy go w każdym zakątku kraju, na łąkach (zwłaszcza podmokłych) i nieużytkach. Jest mało wymagający, więc można go spotkać dosłownie wszędzie. Obecnie jest już także pospolitym zielem w Ameryce Północnej, gdzie został zawleczony i dobrze się zadomowił.

Jak wygląda żywokost?

Ziele żywokostu ma bardzo ozdobne kwiaty – białe lub w odcieniach fioletowych, fioletowo-niebieskich. Kwitnie od maja do końca lata. Roślina ma podłużne liście, lancetowate i głęboko zielone, pokryte jasnymi włoskami, podobnie jak łodygi. Wyrasta do wysokości 30-50 cm, a w bardzo sprzyjających warunkach nawet do 80-100 cm. Korzeń osiąga przeciętnie długość 30-40 cm. 

Korzeń żywokostu wykorzystywany powszechnie w zielarstwie ma z zewnątrz kolor ciemnobrązowy, prawie czarny. W przekroju jest biały lub kremowy. Po rozcięciu wydziela lepki śluz (substancje śluzowe stanowią ok. 10-15 proc jego składu). Jeśli chcesz sama go zbierać (masz na działce lub znasz dobre, wolne od zanieczyszczeń i oddalone od drogi miejsce), zrób to jesienią lub wczesną wiosną, zanim wypuści nowe pędy. Czas zbioru jest bardzo istotny dlatego, że w tym czasie zawiera najwięcej cennej substancji leczniczej – alantoiny. 

Skąd wziąć żywokost?

Suszone ziele żywokostu kupisz w zielarniach – kosztuje  ok. 7 zł/100 g. Ale możesz go zebrać sama jeśli bywasz w plenerze – rośnie na nieużytkach, nietrudno go znaleźć. Jednak pamiętaj, że miejsce zbioru powinno być jak najczystsze, oddalone od miasta czy ruchliwej drogi. Na poszukiwania wybierz się jesienią, kiedy naziemne pędy zaczynają usychać lub wczesną wiosną, kiedy roślina jeszcze nie wypuściła świeżych liści. Czas zbioru jest ważny, ponieważ wtedy w korzeniu żywokostu jest najwięcej cennej alantoiny. Do przygotowania domowych kuracji możesz korzystać zarówno z suszu jak i świeżego korzenia żywokostu.

Jak zbierać korzenie żywokostu? Na co zwrócić uwagę?

Korzenie pozyskuj z 2-3 letnich roślin. Najlepiej w październiku, kiedy część naziemna rośliny jest już zwiędła lub po przymrozkach.

Wykopuj grubsze, dorodne korzenie o przekroju 3-5 cm. Takie mają najwięcej leczniczych substancji. Powinny być z wierzchu brązowe i brunatne, a po przekrojeniu żółte i lepkie. Postaraj się wykopać korzeń żywokostu w całości, nie kalecząc go (jest dosyć duży, a im większy, tym lepiej). Zbieraj korzenie bez rdzawych i czarnych przebarwień oraz uszkodzeń.

Korzenie przetwarzaj w ciągu 3 dni od zbiorów.

Jak suszyć korzenie żywokostu i je przechowywać?

• Korzenie żywokostu umyj, cienko obierz ze skórki i drobno pokrój na 1-2 cm plasterki lub zatrzyj na tarce o drobnych oczkach.
• Rozłóż pojedynczą warstwę rozdrobnionego żywokostu na blasze wyłożonej papierem i susz w temperaturze do 55 st.
•  Inny sposób to rozłożenie kawałków na pergaminie i suszenie na słońcu w przewiewnym miejscu, co jakiś czas przegarniając lub nawleczenie luźno na grubą bawełnianą nić (podobnie jak grzyby)
• Żywokost możesz tez suszyć suszarce do grzybów.

Po wysuszeniu przechowuj w zamykanym naczyniu lub torebce z papieru nie dłużej niż 1,5 roku. Chroń od światła i wilgoci. Trzymaj zapasy ziela w miejscu niedostępnym dla dzieci i domowych zwierząt.

Żywokost - właściwości lecznicze

Zawiera duże ilości krzemu i witamin z grupy B. Jest bogaty w śluzy, polisacharydy, garbniki i kwasy organiczne. Dzięki temu może być pomocny w leczeniu urazów kości, stawów, reumatyzmie i schorzeniach skóry.

Najważniejsze substancje aktywne w żywokoście

• alantoina – przynosi ulgę odwodnionej skórze, koi nieprzyjemne uczucie napięcia, łagodzi stany zapalne, zmiękcza, likwiduje świąd i zaczerwienienie, przyspiesza gojenie uszkodzeń naskórka i regenerację;
• kwasy fenolowe –  działanie antyoksydacyjne (zwalczają wolne rodniki), przeciwzapalne, antyalergiczne;
• garbniki (6,5 proc) – działają przeciwzapalnie, bakteriobójczo i ściągająco. Łagodzą podrażnienia, pielęgnują skórę;
• sole mineralne – wapnia, potasu, fosforu, żelazo i krzemionka – poprawiają ogólny stan skóry i kości;
• aminokwasy i fitosterole – przyspieszają regenerację komórek organizmu;
• związki cukrowe, np. inulina, która ma działanie prebiotyczne, wspomaga naskórek i florę bakteryjną skóry.  

Jak działa żywokost?

• Wspomaga procesy naprawcze w tkance kostnej i chrzęstnej, przyspiesza namnażanie nowych komórek kości. Łagodzi ból przy złamaniach i zwichnięciach.
• Wycisza stany zapalne, które toczą się na powierzchni stawów. Pomaga też w oczyszczaniu stawów z kryształów szczawianowych i moczowych. Dzięki czemu szybciej następuje ich leczenie.
• Działa lekko dezynfekująco, przyspiesza gojenie ran i podrażnień. Hamuje rozrost tkanki bliznowatej, dzięki czemu blizna po wygojeniu rany nie jest duża.
• pielęgnuje podrażnioną, mocno przesuszoną skórę – nawilża i regeneruje,
• przyspiesza wchłanianie krwiaków, siniaków i obrzęków,
• działa przeciwbólowo i łagodzi stany zapalne stawów,
• ma właściwości ściągające (wykorzystuje się go w leczeniu trądziku),
• wspomaga leczenie uszkodzeń układu kostno-stawowego, objawy reumatyzmu i bóle kręgosłupa, przyspiesza rehabilitację,
• wspiera powstawanie tkanki łącznej,
• łagodzi objawy oparzeń słonecznych, odleżyn i odmrożeń,
• koi stany łuszczycowe i łagodzi atopowe zapalenie skóry.

Żywokost – zastosowanie

Wyciągi z ziela i korzenia znajdują się w recepturach środków przeciwbólowych, rozgrzewających i regenerujących. Żywokost często jest jednym z wyciągów aktywnych preparatów wieloskładnikowych. Preparaty żywokostowe mają postać maści, kremów, nalewek. Możesz je kupić w zielarniach i aptekach albo przygotować samodzielnie.

Czy żywokost jest bezpieczny? Przeciwskazania stosowania

Dawniej bez ograniczeń wykorzystywano całą roślinę w profesjonalnych i domowych kuracjach zielarskich. Z młodych liści i kwiatów przyrządzano sałatki. Obecnie żywokost służy wyłącznie celom leczniczym. Zaleca się przy tym unikanie (zwłaszcza w domowych recepturach) korzystania z nadziemnej części ziela.

To zalecenie jest wynikiem efektów badań przeprowadzanych w ostatnich latach. Dowiodły one, że w pędach rośliny (w korzeniu tylko w minimalnym stężeniu), występują toksyczne związki (alkaloidy pirolizydynowe), które po zażyciu (np. po wypiciu naparu z liści) mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia (uszkadzają wątrobę i są bardzo niebezpieczne dla płodu). Preparaty z żywokostu dopuszczone są wyłącznie do użytku zewnętrznego (nigdy nie zażywamy ich doustnie). 

Toksyczne alkaloidy znajdujące się w żywokoście mogą przenikać do organizmu także przez skórę, np. kiedy jest uszkodzona lub kiedy stosuje się go na śluzówkę. Nie należy aplikować środków żywokostowych podczas ciąży i laktacji oraz u dzieci. Dorośli mogą bezpiecznie korzystać z preparatów żywokostowych nakładając je na skórę maksymalnie do 10 dni (ograniczenie czasu kuracji zapobiega ewentualnym skutkom ubocznym). To pozwala uniknąć ryzykownej kumulacji toksycznej substancji w organizmie. 

Przeciwwskazaniem do stosowania wyciągów z korzenia żywokostu są schorzenia nerek i wątroby, a zwłaszcza kamica nerkowa i wątrobowa.

Co zrobić z żywokostu? Domowe kuracje

Własnoręcznie przygotowane preparaty stosuj jak jak środki apteczne – wcierając w bolące partie ciała (pamiętaj o ograniczeniach, o których mowa powyżej!). Jeśli nie masz świeżego korzenia, posłuż się suszem z zielarni. Przygotowując domowe medykamenty z żywokostu zakładaj rękawiczki, aby ograniczyć kontakt substancji toksycznych ze skórą (uważaj, aby przypadkowo nie potrzeć oczu).

Domowa nalewka z żywokostu – przepis i stosowanie

1. Świeży korzeń dokładnie oczyść, umyj (możesz wyparzyć) i osusz.
2. Pokrój na talarki.
3. Przełóż do wyparzonego wrzątkiem słoja i zalej wodnym roztworem spirytusu (w proporcji pół na pół) – płynu powinno być tyle, aby przykrył (plus 1-2 cm) pokrojony żywokost (lub warstwę suszu).
4. Zamknij szczelnie słoik i odstaw na 2-3 tygodnie (w temperaturze pokojowej).
5. Co 3-4 dni potrząsaj słojem.
6. Przelej nalewkę przez gazę do ciemnej butelki (ciemne szkło będzie chronić ją przed reakcją na promienie słoneczne).

Nalewkę z żywokostu stosuj do nacierania obolałych miejsc (wyłącznie zewnętrznie!).

Domowa maść z żywokostu – jak zrobić i stosować?

1. Starannie oczyść, wymyj i oskrob korzeń żywokostu i rozdrobnij (lub użyj suszu zmiażdżonego w moździerzu).
2. Dodaj do żywokostu niewielką ilość spirytusu (wydobędzie z ziela więcej substancji czynnych jeszcze przed połączeniem z tłuszczem).
3. Rozgrzej na patelni lub w garnuszku olej kokosowy (ma właściwości pielęgnacyjne – nawilża i przyspiesza regenerację skóry) albo gęsi smalec (ma właściwości zdrowotne i stosuje się go tradycyjnie przy stłuczeniach, podrażnionej i przesuszonej skórze) i dodaj żywokost (w proporcji 1/4 ziela i 3/4 tłuszczu).
4. Zmniejsz ogień do minimum i podsmażaj mieszankę jeszcze przez 20-30 min często mieszając, aby się nie zagotowała i żeby żywokost nie przywarł do dna naczynia.
5. Zostaw pod przykryciem do wystygnięcia. Odstaw na dobę – w tym czasie żywokost będzie się macerował w tłuszczu.
6. Następnego dnia podgrzej mieszankę ponownie, a kiedy tłuszcz się stopi przelej mieszankę przez gazę do wyparzonego słoika.
7. Maść żywokostową przechowuj w lodówce (nawet 6-8 miesięcy).

Maść z żywokostu wcieraj w bolące miejsca. 

Domowy macerat z żywokostu – przepis i stosowanie

1. W odkażonym alkoholem lub wyparzonym słoiku umieść żywokost (rozdrobniony świeży, dokładnie oczyszczony i rozdrobniony korzeń).
2. Wlej roślinny olej (np. lniany lub arganowy) w takiej ilości, aby żywokost znalazł się ok. 2 cm poniżej jego powierzchni.
3. Dokładnie zamieszaj, zamknij szczelnie i wstaw w ciemne miejsce na 3 tygodnie (co 2-3 dni wstrząsaj słojem).
4. Przelej macerat przez gazę (usuniesz kawałki żywokostu) do szklanej, odkażonej butelki lub mniejszego słoika, szczelnie zamknij i trzymaj w chłodnym miejscu z dala od światła. 

Macerat z żywokostu wcieraj w bolące miejsca.

Jak zrobić i stosować odwar z żywokostu?

1 łyżkę korzenia żywokostu (100 g/6,90 zł) zalej 1,5 szkl. gorącej wody i gotuj 5 minut. Ostudź i przecedź.

Na co pomoże i jak stosować?

Przy bólach reumatycznych, zwyrodnieniach stawów pij po 1/2 szklanki odwaru 2 razy dziennie przez 2 tygodnie. Przy zmianach skórnych, podrażnieniach i trudno gojących się ranach przemywaj odwarem zmiany 3 razy dziennie, a następnie smaruj olejem.

Olej z żywokostu - przepis i stosowanie

1 /2 szklanki korzenia żywokostu skrop spirytusem, wymieszaj i odstaw na pół godziny. Dodaj 1 szklankę oleju słonecznikowego i podgrzewaj w kąpieli wodnej przez godzinę. Przecedź i przechowuj w lodówce do 9 miesięcy.

Na co pomoże i jak stosować?

Przy zamkniętych złamaniach kości, rekonwalescencji po złamaniach i zwichnięciach stawów smaruj olejem z żywokostu skórę w tej okolicy 3 razy dziennie przez 4 tygodnie.

Przy bólach reumatycznych, zwyrodnieniach stawów pij odwar. Dodatkowo smaruj bolące miejsca olejem 2 razy dziennie przez 3 tygodnie.

Przy zmianach skórnych, podrażnieniach i trudno gojących się ranach przemywaj odwarem zmiany, a następnie smaruj olejem 2 razy dziennie przez 1,5 tygodnia.