Wielki Tydzień – co oznaczają jego symbole i obrzędy?

Wielki Tydzień to najważniejszy czas w liturgii Kościoła Katolickiego, który obejmuje ostatnie dni życia, mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Wielki Tydzień rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej, podczas której wierni niosą w rękach gałązki palmowe, symbolizujące przywitanie Jezusa w Jerozolimie.

Wielki Tydzień jest czasem refleksji, pokuty i modlitwy dla katolików, a także okazją do przeżycia najważniejszych wydarzeń w historii chrześcijaństwa. Dla osób wierzących Wielki Tydzień jest czasem wzmożonej pobożności, refleksji i praktyk religijnych. Niegdyś w tym okresie kultywowano również ciekawe zwyczaje ludowe. Wiele z nich pochodzi z czasów przedchrześcijańskich. Stare obrządki wtopiły się w nowe i w ten sposób powstała niezwykła mieszanka rytuałów.

Tradycje i zwyczaje Niedzieli Palmowej

Tego dnia Kościół świętuje przybycie Chrystusa do Jerozolimy na święto Paschy. Witały go tłumy, które powiewały liśćmi palmowymi i rzucały je na drogę. Czemu palmowymi? Bo palma daktylowa jest symbolem Słońca, światła i boskiej natury. Pochodzi z Drzewa Życia, więc odpowiada też za płodność i żyzność. Nasze polskie kolorowe palemki to ich rodzima namiastka.

Zgodnie z ludowymi przesądami palmy wielkanocne powinny oprócz gałązek wierzby zawierać witki leszczyny oraz pędy roślin wiecznie zielonych, np. cisu, sosny, bukszpanu, barwinka lub tui. Żywe gałązki i suche trawy to, jak w liturgii tego dnia, symbol życia splecionego ze śmiercią. Poświęcona palma miała strzec domu i przynosić mu błogosławieństwo. Po powrocie z nabożeństwa używano jej jako kropidła i święcono nim dom, podwórze, zwierzęta. Wierzono też, że połknięcie pochodzących z palmy bazi ochroni przed bólem gardła i przeziębieniem, zaś wychłostanie jej witkami odpędzi wszelkie choroby.

Tego dnia w trakcie mszy odczytywane są, z podziałem na role, słowa z Ewangelii opisującej mękę i śmierć Chrystusa. Ma to na celu wprowadzenie w przeżywanie ostatnich dni kończącego się Wielkiego Postu. Palmy pali się w Wielką Sobotę, a rok później w Środę Popielcową powstałym z nich popiołem posypuje się głowy wiernych.

Wielki Wtorek i Środa

Wiążą się z osobą Judasza. Wtorek to zapowiedź jego zdrady. W Polsce wierzono, że to dzień, w którym należało skończyć przedświąteczne porządki, wymiatając w ten sposób z domu zło. W środę Judasz sprzedał Jezusa. W kościołach po ostatniej mszy ze wszystkich naczyń usuwana jest woda święcona.

Wielki Czwartek

To pierwszy dzień tzw. Triduum Paschalnego. Święto ustanowienia Eucharystii i sakramentu kapłaństwa. W trakcie hymnu „Chwała na wysokości” biją wszystkie dzwony w świątyni. Później milkną, tak jak i organy, rozbrzmiewają za to kołatki. Podczas nabożeństwa w wybranych kościołach kapłani myją nogi dwunastu osobom. Naśladują w ten sposób Chrystusa, który przed wieczerzą obmył stopy apostołom. Po modlitwie po komunii przenosi się Najświętszy Sakrament do kaplicy adoracji, gdzie jest przechowywany do uroczystości wielkopiątkowych.

Wielki Piątek

Upamiętnia Mękę i Śmierć Pańską. Jest czasem największej żałoby, smutku oraz powagi. Niegdyś tego dnia domownicy zachowywali się tak, jak gdyby w ich domu znajdowała się zmarła osoba. Zasłaniano lustra, zatrzymywano zegary, rozmawiano przyciszonym głosem. W kościołach i teraz wygasza się światła, usuwa kwiaty, ozdoby i obrus z ołtarza, otwiera puste tabernakula, bo święcone hostie zostały przeniesione do ciemnicy.

Na znak żałoby okrywa się krzyże i rzeźby Chrystusa fioletową żałobną materią. To jedyny dzień w roku, w którym nie odprawia się mszy świętej. Zastępuje ją adoracja Krzyża. Celebrans staje przed ołtarzem, odsłania krzyż, śpiewając: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Potem po kolei, w wyznaczonej kolejności, podchodzi się, by ucałować krzyż. Po tym obrzędzie następuje komunia święta, a następnie wystawienie Najświętszego Sakramentu w monstrancji przykrytej białym przezroczystym welonem.

Późnym wieczorem w bocznych nawach kościołów odsłaniane są Groby Pańskie. W niektórych regionach Polski wciąż przetrwał zwyczaj straży grobowych, którą pełnią żołnierze, strażacy lub harcerze. Wielki Piątek to także czas przygotowywania pisanek. Robiono ich sporo, bo trzeba było obdarować wszystkich bliskich i znajomych, którzy wpadli w odwiedziny. Pięknie udekorowanymi jajami dziewczyny wykupywały się też przed oblewaniem w Poniedziałek Wielkanocny. Dawały je również w dowód sympatii chłopcom. Gdy chłopiec się odwzajemnił, był to pomyślny znak dla przyszłych zrękowin. W wodzie, w której jajka się gotowały, dziewczęta myły włosy, by dodać im blasku. Jeśli na stole znalazła się parzysta liczba pisanek, wróżyło to pannie szybkie zamążpójście.

Wielka Sobota

Poświęcona jest adoracji Chrystusa w grobie. To także dzień błogosławieństw. Święci się pokarmy, ogień, ciernie i wodę. W przyniesionych do kościoła koszyczkach powinien znajdować się w chleb, jako symbol „chleba żywego, który zstąpił z nieba”, jajka symbolizujące odradzające się życie, baranek nawiązujący do baranka ofiarnego. Sól, pieprz i chrzan jako odpowiedniki biblijnych gorzkich ziół chroniących pokarmy przed zepsuciem. Spożycie pobłogosławionych potraw ma zapewnić szczęście, zdrowie, siłę i pokój na resztę roku, a także chronić przed zakusami szatana.

Dzień ten kończy nabożeństwo Wigilii Paschalnej, podczas której odnawia się obietnice dane na chrzcie świętym. W czasie Liturgii Światła zapalany jest paschał. Kapłan wbija w niego pięć ziaren na pamiątkę pięciu ran Chrystusa. Ozdabia go też znakiem krzyża i greckimi literami Alfa i Omega oznaczającymi początek i koniec. Widniejące na paschale cyfry – aktualny rok – przypominają, że Chrystus jest królem czasu. Samo wniesienie paschału do kościoła nawiązuje do kolumny ognia, która towarzyszyła Izraelitom w drodze do Ziemi Świętej.

Niedziela Wielkanocna

Rozpoczyna ją uroczysta msza odprawiana o świcie zwana rezurekcją. Po ciszy Wielkiego Tygodnia pełna jest dźwięków: biją dzwony, grają organy, czasem towarzyszą jej także odgłosy petard. Są one znakiem radości ze Zmartwychwstania Jezusa, a także pamiątką huku, jaki towarzyszył usuwaniu kamienia zasłaniającego wejście do grobu. Przy ołtarzu pojawiają się figura Zmartwychwstałego, trzymającego w ręku chorągiew, która symbolizuje jego zwycięstwo oraz krzyż z czerwoną stułą na znak tego, że Chrystus jest Najwyższym Kapłanem. Po nabożeństwie można już zasiąść do uroczystego śniadania podczas którego domownicy składają sobie życzenia i dzielą się poświęconym w sobotę jajkiem. W niektórych regionach dzieci szukają poukrywanych pisanek lub jaj z czekolady, w innych prezentów, które przyniósł im zajączek.

Jak ustala się datę Świąt Wielkanocnych? 

Jak to się stało, że nie obchodzimy Wielkanocy, jak Boże Narodzenie, zawsze tego samego dnia? Z podziału między chrześcijanami. Pod koniec II w. część z nich, głównie w Azji, nawiązywała do tradycji żydowskiej i uznawała za właściwą datę święto Paschy, a więc 14 dnia miesiąca nisan. Był to miesiąc wyznaczany przez cykle księżyca. Przy tym założeniu Wielkanoc mogła wypaść w dowolny dzień tygodnia. Ci, którzy byli zwolennikami Rzymu, chcieli świętować w niedzielę, dzień, kiedy Chrystus zmartwychwstał. W końcu na Soborze Nicejskim w 325 r. ustanowiono datę Wielkanocy na pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca. Jest to więc pierwsza niedziela po święcie Paschy.