Jak działa tarczyca?
Waży od 20 do 60 g, jest umiejscowiona w dolnej części szyi i kształtem przypomina motyla. Tarczyca to jeden z największych gruczołów dokrewnych, odgrywający w organizmie poważną rolę. Produkowane przez nią hormony wpływają m.in. na właściwy przebieg procesu dojrzewania i stymulują wzrost. Regulują też pracę układów: pokarmowego, nerwowego, rozrodczego i kostnego, mają wpływ na pracę mózgu, na gospodarkę lipidową, wodną i wapniowo-fosforanową. To tarczyca zarządza rytmem przemian metabolicznych, wpływa na temperaturę, pracę mięśni i jelit. A także decyduje o naszym samopoczuciu.
Choroby tarczycy ponad dwukrotnie częściej atakują kobiety, a ryzyko ich wystąpienia rośnie wraz z wiekiem.
Hormony tarczycy
Rolą tarczycy jest produkowanie hormonów, od których zależy aktywność wszystkich komórek w naszym ciele, a tym samym prawidłowa praca narządów. Najważniejsze hormony tarczycy to T4 (tyroksyna) i T3 (trójjodotyronina). Z kolei do ich wytwarzania stymuluje tarczycę hormon produkowany przez przysadkę mózgową: TSH (tyreotropina).
Tarczyca działa prawidłowo, gdy ma zapewniony odpowiedni poziom TSH oraz jodu. Ten stan nazwany jest eutyreozą. Co jednak dzieje się, gdy hormonów tarczycy jest za mało, albo za dużo? Mamy wtedy do czynienia z niedoczynnością lub nadczynnością gruczołu. Obie choroby mają zasadniczy wpływ na tempo większości przemian zachodzących w naszym organizmie. Pierwsza mocno je spowalnia, druga przyspiesza, w sposób, który grozi wyniszczeniem. Przyczyny tych nieprawidłowości są różne, coraz częściej mają one podłoże autoimmunologiczne (choroby Hashimoto i Gravesa-Basedowa).
Warto regularnie badać tarczycę. Znane są dziś metody, które pomagają zmniejszać związane z nią dolegliwości. Nie bez znaczenia jest też odpowiednia dieta.
Niedoczynność tarczycy – objawy
Zdiagnozowana niedoczynność dotyka ok. 5% kobiet i 2% mężczyzn, ale wiele osób nie wie, że to właśnie źle funkcjonująca tarczyca jest ich problemem. Zbyt mała ilość hormonów tarczycy spowalnia metabolizm, czego skutki odczuwamy bardzo wyraźnie: na co dzień brak nam energii fizycznej i psychicznej, jesteśmy wiecznie niewyspani, mamy problemy z koncentracją. Przyczyn tego stanu często szukamy gdzie indziej, np. w stresującym trybie życia.
Objawy niedoczynności tarczycy
Na skutek spowolnienia przemiany materii nie wszystkie składniki pożywienia udaje się spalić, dlatego w organizmie gromadzą się glikozoaminoglikany (tzw. GAG-i). Są to galaretowate, łatwo chłonące wodę substancje. Skutek to nieuzasadnione przybieranie na wadze i widoczne obrzęki, również na twarzy („rozmyte” rysy, opuchlizna pod oczami). GAG-i gromadzą się również w jelitach wywołując zaparcia. Niedoczynności tarczycy towarzyszą też często zaburzenia życia intymnego, obniżenie libido (u mężczyzn impotencja), problemy z regularnością menstruacji i utrzymaniem ciąży.
Pozostałe objawy są tak różnorodne, że łatwo pomylić je z innymi schorzeniami. Są to m.in:
- problemy ze schudnięciem
- wychłodzenie, stałe uczucie zimna,
- osłabienie włosów
- rozdwajające się paznokcie
- sucha, szorstka skóra z ciemnymi przebarwieniami na
- łokciach i kolanach
- obniżony głos, chrypka
- słabe „ciastowate” mięśnie
- paradontoza
- powiększony język,
- duszności,
- bóle brzucha, mięśni, stawów
Problemy z tarczycą – badania, które trzeba wykonać
Jeśli rozpoznajesz u siebie przynajmniej część opisanych obok objawów, koniecznie zbadaj tarczycę.
- Podstawowym parametrem jest oznaczenie poziomu hormonu TSH we krwi. Jeśli jest podwyższony, oznacza, że tarczyca produkuje zbyt mało hormonów – mamy niedoczynność. Ale samo badania TSH nie jest do końca miarodajne. Należy jednocześnie oznaczyć stężenie hormonów tarczycy – T3 i T.
- By wykluczyć chorobę Hashimoto (która może objawiać się niedoczynnością tarczycy), trzeba także zbadać poziom przeciwciał przeciwtarczycowych: anty-TPO (podwyższony: powyżej 35 IU/ml) i anty-Tg (podwyższony: powyżej 115 IU/ml). Lekarz może skierować cię także np. na USG.
- Ważne! Badanie TSH powinny bezwzględnie wykonywać kobiety w ciąży. Niedoczynność tarczycy u matki grozi niedorozwojem centralnego układu nerwowego dziecka! Aby wykluczyć wrodzoną niedoczynność tarczycy, w Polsce badanie tarczycy wykonywane jest u każdego noworodka.
Prawidłowe stężenia hormonów tarczycy i TSH *:
- F T3 - norma 2,25 do 6,0 pmol/L (1,5–4,0 ng/L), przy prawidłowym poziomie TSH
- F T4 - frakcja wolna, norma od 10 do 31 pmol/l (0,9-2,4 ng/dl)
- TSH - norma dla dorosłej osoby waha się w przedziale 0,27–4,2 µU/ml
*Nie interpretuj wyników samodzielnie, pokaż je lekarzowi!
Niedoczynność tarczycy – jak przebiega leczenie
Jest proste: polega na podawaniu brakujących hormonów. Preparaty zażywa się raz dziennie, pół godziny przed jedzeniem (kawę możemy wypić po 3-4 godz., bo utrudnia przyswajanie leku).
Najczęściej podaje się leki zawierające lewotyroksynę (syntetyczny analog tyroksyny). Niestety, tabletki należy przyjmować do końca życia, pod kontrolą, w razie potrzeby modyfikując dawkę.
Lek może osłabić działanie leków przecicukrzycowych, a nasilać przeciwzakrzepowych! Ostrożność trzeba też zachować w ciąży, w trakcie karmienia piersią, w podeszłym wieku, przy niewydolności i zaburzeniach pracy serca, dławicy piersiowej, nadciśnieniu, miażdżycy naczyń krwionośnych.
Nadczynność tarczycy – objawy
O nadczynności mówimy, gdy gruczoł produkuje zbyt dużo hormonów w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Dotyczy to 1-2% dorosłych.
Objawy nadczynności tarczycy
Tak jak przy niedoczynności tarczycy, iw tym przypadku pojawia się cała gama objawów. Są to:
- zwiększona nerwowość
- zaburzenia trawienia
- niewyjaśniona utrata wagi
- duszności
- kołatanie serca
- drżenie dłoni
-
nadmierna potliwość
- pieczenie oczu
-
wytrzeszcz
Tak jak niedoczynność tarczycy spowalnia procesy metaboliczne, tak nadczynność znacznie je przyspiesza. Chorzy zdają się działać na podwyższonych obrotach, są rozedrgani, nie mogą się skupić. U kobiet może wystąpić zatrzymanie miesiączki albo znaczne wydłużenie cyklu.
Organizm ulega stopniowemu wyniszczeniu, mogą pojawić się biegunki, niekiedy wymioty, postępuje osłabienie kości i mięśni (szczególnie tych, które odpowiadają za prostowanie kończyn, co utrudnia poruszanie się, np. wchodzenie po schodach). Rozpoznajesz te objawy? Nie zwlekaj z wizytą u lekarza!
Nadczynność tarczycy – badania, które trzeba wykonać
Absolutna podstawa to oznaczenie poziomu hormonów: T3, T4 i TSH. Potem, gdy potwierdzą nadczynność, trzeba ustalić przyczynę nieprawidłowości. W tym celu bada się stężenie przeciwciał anty-TSHR. Podwyższone wskazuje na chorobę Gravesa-Basedowa, i towarzyszące jej guzki na tarczycy. Obecność guzków może też oznaczać, że mamy do czynienia z wolem guzkowym nadczynnym. Rozmiar i rodzaj guzków bada się przy pomocy USG, biopsji cienkoigłowej (BAC), RTG klatki piersiowej, oraz scyntygrafii. Pacjent otrzymuje izotop jodu (w kapsułce), który promieniuje po wniknięciu do tarczycy. Zarejestrowany kolorowy obraz tworzy scyntygraf: mapę naszej tarczycy.
Nadczynność tarczycy – leczenie
Po ustaleniu przyczyny choroby, wdraża się odpowiednie leczenie. Niestety, dość skomplikowane. Jeżeli nadczynność jest skutkiem choroby Gravesa-Basedowa, na ogół lekarz zleca leczenie farmakologiczne (stosuje się tzw. tyreostatyki), ale kuracja może trwać długo i nie ma gwarancji powodzenia. Jeżeli nie przynosi efektów, konieczne jest zmniejszenie ilości czynnego miąższu tarczycy, produkującego hormony. W tym celu chirurgicznie usuwa się część tarczycy (pozostawia się fragment, którego produkcja zaspokaja potrzeby organizmu) lub podaje się radioaktywny jod (tzw. radiojod). Chory przyjmuje go w tabletce, a po określonym czasie zgłasza się na kontrolę. Radiojod niszczy tylko najbardziej aktywne obszary tarczycy, promieniowanie nie dociera do innych narządów.
Jeśli mamy do czynienia z wolem guzkowym nadczynnym, nie stosuje sie farmakoterapii, trzeba skorzystać z pomocy chirurga lub podać jod radioaktywny. Następstwem może być, niestety, niedoczynność tarczycy.
Dieta wspierająca leczenie tarczycy
Odpowiednia dieta może znacząco poprawić funkcjonowanie organizmu i wesprzeć leczenie chorób tarczycy.
W niedoczynności tarczycy powinna być przede wszystkim bogata w składniki biorące udział w przemianach enzymatycznych niezbędnych do produkcji hormonów tarczycowych.
Dieta osób z niedoczynnością tarczycy powinna zawierać:
- Jod
Do produktów bogatych w jod zalicza się ryby morskie (dorsz, mintaj, halibut, tuńczyk, makrela), owoce morza.
- Żelazo
Źródłem żelaza są mięso oraz podroby, ryby, żółtko jaja kurzego, otręby i zarodki pszenne, pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa (boćwina, bób, burak, groszek zielony, pietruszka, szczaw, szpinak) oraz owoce (porzeczki, poziomki, maliny, awokado) nasiona lnu, roślin strączkowych, pestki dyni.
- Selen
Najlepsze źródła selenu to orzechy brazylijskie, ryby (makrela, dorsz, śledź, halibut), rośliny strączkowe, indyk, wołowina, grzyby, pełnoziarniste produkty zbożowe.
- Cynk
Bogatymi źródłami cynku są mięso, jaja, nasiona słonecznika, lnu i dyni, fasola, ciecierzyca, kiełki i otręby pszenne, czosnek, cebula, grzyby i ostrygi.
Unikaj roślin krzyżowych! Brokuł, kapusta, brukselka, jarmuż, kalafior, rzepa, kalarepa zawierają związki zwane goitrogenami, hamujące aktywność tarczycy (obniżają metabolizm jodu). Aktywność tarczycy obniżają też flawonoidy znajdujące się w soi.
W nadczynności tarczycy następuje zwiększenie zapotrzebowania na tlen, zwiększa się produkcja ciepła oraz przyspiesza spalanie białek, tłuszczów i węglowodanów. Często obserwuje się insulinooporność (wzrasta zapotrzebowanie na insulinę), dlatego należy ograniczyć spożywanie węglowodanów prostych (cukier, słodycze), by zapobiec rozwojowi cukrzycy. Jednocześnie dieta musi dostarczać zwiększonej ilości kalorii (o 300-500 kcal), by zapobiec chudnięciu i osłabieniu organizmu.
Dieta osób z nadczynnością tarczycy powinna zawierać:
- Białko
Jest w serach białych, mięsie drobiowym, wołowinie, rybach, jajach. w soi, soczewicy, białej fasoli.
- Witaminy antyoksydacyjne A, C, E (bo w nadczynności tarczycy powstaje więcej wolnych rodników)
Są w świeżych owocach i warzywach (marchewka, pomidory, papryka, czarna porzeczka, natka, chrzan, morele, czerwone winogrona) oraz olejach roślinnych i orzechach.
- Wapń (by zapobiec częstemu zaburzeniu gospodarki wapniowej)
Jest w żółtym i białym serze, sezamie, białej fasoli, orzechach, soji.
Unikaj produktów z kofeiną! Kawa, mocna czarna herbata, napoje energetyzujące działają pobudzająco.
Jak realizować recepty?
W dobie pandemii warto do minimum ograniczyć kontakt z apteką. Na stronie ktomalek.pl znajdziesz najbliższą, która dysponuje potrzebnym ci lekiem. A korzystając z aplikacji VisiMed skrócisz czas pobytu w aptece i kontakt z farmaceutą. Wystarczy kliknąć w pole recepty, wprowadzić numer PESEL i kod PIN e-recepty, a aplikacja wygeneruje kod QR, który okażesz w aptece. Twoja e-recepta pojawi się w systemie aptecznym. Bezdotykowo i bezpiecznie!
