Poznaj 6 technik manipulacji, które stosują oszuści i nie daj się nabrać!

Przestępcy potrafią nakłonić nas do działania wbrew zdrowemu rozsądkowi. Ale nie mają żadnych nadprzyrodzonych umiejętności. Stosują metody emocjonalnej manipulacji, na które mało kto jest całkowicie odporny.

1. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika stopniowo narastającego lęku

Oszust wie, że strach wyłącza racjonalne myślenie. Ostrzega więc o rzekomo grożącym nam niebezpieczeństwie – kradzieży, zakażeniu wirusem itp. Dawkuje groźne „informacje”, aby nie spłoszyć ofiary i zatrzymać jej uwagę.

Klasycznym przykładem stosowania tej techniki jest oszustwo „na pracownika banku”. Osoba, która dzwoni, najpierw rzekomo chce tylko potwierdzić transakcję lub złożenie wniosku kredytowego. Potem podaje kolejne informacje: że przelew jest zlecony w odległym zakątku świata, wniosek opiewa na wysoką kwotę... Gdy zdenerwowanie rozmówcy sięga apogeum, podaje rozwiązanie – ma nim być przelanie pieniędzy na „konto techniczne”. Wiele osób faktycznie je przelewa. Technika jest tak skuteczna, bo w nerwach korzystamy z pierwszego rozwiązania, jakie się nadarza – podsuwa je oszust.

2. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika uciekającej atrakcyjnej nagrody

Tutaj oszuści łapią nas na przynętę. Jest nią jakąś ciekawa oferta, z której możemy skorzystać, spełniając niewygórowane warunki. „Okazją” może być nagroda w konkursie, rabat w znanym sklepie, możliwość szybkiego wzbogacenia. Ale trzeba się spieszyć, by z tego skorzystać. Tę technikę stosują cyberprzestępcy zamieszczający w internecie fałszywe reklamy o sprzedaży akcji państwowego koncernu.

Zyski są „gwarantowane”, wystarczy 1000 zł, żeby po tygodniu mieć 1500 zł. Oferta jest „limitowana”: to ostatni dzień sprzedaży lub ostatnie akcje. Chodzi o to, żeby nie było czasu na odkrycie, że to szwindel. Metoda choć prosta, przynosi przestępcom efekty. Dzieje się tak, bo z jednej strony ofiara działa pod presją czasu, a z drugiej nie chce stracić korzyści, która wydaje się w zasięgu ręki.

3. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika bazująca na autorytecie

Przestępcy udają urzędników, policjantów, doradców finansowych. Dzwonią, podszywając się pod urząd skarbowy, ZUS, policję, CBA. Klasyczny przykład zastosowania tej techniki to metoda „na policjanta”. Oszust mówi jak funkcjonariusz, tonem stanowczym, „z góry”, wplatając w wypowiedź sformułowania zaczerpnięte z Kodeksu karnego. Ofiara z nim nie dyskutuje, bo z policjantem nie ma dyskusji, idzie do banku, wypłaca pieniądze, oddaje je podstawionej osobie.

Na tej samej zasadzie oszust wprowadza w błąd, udając eksperta finansowego. Namawia np. do inwestycji w kryptowaluty. Jest pewny siebie, stosuje branżowy żargon, zasypuje danymi, wyliczeniami. Rozmówca przyjmuje je za pewnik, bo z ekspertem się nie dyskutuje, i wykonuje jego polecenia – np. instaluje aplikację, która wykrada dane z telefonu. Skuteczność oszustów to efekt siły autorytetu. Rzadko kiedy weryfikujemy, czy autorytet mówi prawdę. Z drugiej strony niewiele nam trzeba, by uznać kogoś za autorytet – wystarczą zewnętrzne oznaki, np. sposób mówienia.

4. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika polegająca na wzajemności

Gdy ktoś jest miły, odwzajemniamy się tym samym. Wykorzystują to przestępcy w tzw. metodzie nigeryjskiej i jej odmianach. Oszust nawiązuje kontakt z upatrzoną osobą. Podaje się np. za odnalezionego po latach krewnego, dawnego znajomego rodziców itp. Jest grzeczny, serdeczny, krok po kroku zdobywa zaufanie, przyjaźń, na koniec wyłudza pokaźne kwoty.

Tę technikę stosują też złodzieje doraźnie, np. bardzo uprzejmie proszą o drobną przysługę kogoś na ulicy i okradają, wykorzystując chwilę nieuwagi. To działa, bo miłym ludziom trudno odmówić. Mamy silne poczucie zobowiązania – spełniamy czyjąś prośbę, bo czujemy się do tego zobligowani uprzejmością tej osoby.

5. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika zachowania odruchowego

Określona akcja powoduje oczekiwaną reakcję. Gdy słyszymy pytanie, odpowiadamy, gdy przychodzi wiadomość SMS, otwieramy ją, działając odruchowo. Oszuści stosują tę zasadę, odpowiednio zadając pytania. Udają np. ankieterów i pytają: „Czy jest pani w stanie podać bez zastanowienia datę imienin swoich, męża i numer PESEL”. W odpowiedzi wiele osób recytuje te dane. 

Ten sam mechanizm jest wykorzystywany w oszustwach SMS-owych. Kurier rzekomo nie doręczył paczki, jest zwrot podatku albo niedopłata za prąd… Wiadomość nas zaskakuje, więc klikamy załączony link, żeby się czegoś dowiedzieć. Również bez zastanowienia podajemy dane. To działanie skutecznie bazuje na podświadomych reakcjach. Zanim przypomnimy sobie o zasadach bezpieczeństwa, spontanicznie działamy, w sposób wyuczony od lat.

6. Manipulacje, które stosują oszuści: Technika, która wykorzystuje empatię

Człowiek, choć obcy, sprawia wrażenie, że nas zna i rozumie. Okazuje współczucie, mówi, że sam był w podobnej sytuacji. W taki sposób działają często nieuczciwi sprzedawcy. Za ogromne pieniądze wciskają „cudowne” terapie lub preparaty. Najpierw zdobywają sympatię, a dopiero potem oferują lek na problem, który „tak dobrze rozumieją”. Są tak skuteczni, bo okazują empatię, a to rodzi zaufanie. Jeśli komuś ufamy, to wierzymy, że kieruje się naszym dobrem. Psychologowie wielokrotnie potwierdzili, że odruchy serca otwierają portfel szybciej niż zdąży zadziałać zdrowy rozsądek.

Oszustwa internetowe, w których działa psychomanipulacja

Dziś przestępcy, którzy działają w internecie, są skuteczni nie dlatego, że potrafią łamać kody, zabezpieczenia itp. Nie włamują się do komputera ofiary, żeby zdobyć informacje, ona sama im je podaje.

• Phishing (z ang. łowienie informacji) – to obecnie najpowszechniejsze oszustwo. Przestępcy wysyłają e-maile i SMS-y, których celem jest wyłudzenie danych, haseł itp. Podają się za instytucje zaufania publicznego. Dane podajemy, wypełniając fałszywe formularze, myślimy, że to konieczne.
• Vishing (połączenie słowa phising z voice, czyli głos) – to wyłudzanie informacji przez telefon. Oszust tak prowadzi rozmowę, że sami podajemy mu dane.
• Ataki z wykorzystaniem sztucznej inteligencji (AI) – te przestępstwa są coraz częstsze. Sztuczna inteligencja pozwala doskonale podrobić czyjś głos i wizerunek, ale też potrafi manipulować naszymi emocjami.

Jak się bronić przed technikami manipulacyjnymi oszustów? 

Jeśli dzwoni obca osoba, która podaje się za urzędnika, pracownika jakiejś instytucji, ankietera itp., zawsze stosuj zasadę ograniczonego zaufania. Nawet jeśli zna twoje imię, nazwisko czy inne dane – to może być oszust, który wcześniej przejął te informacje.

• Daj sobie czas. To najlepszy sposób obrony przed manipulacją, nie tylko tą stosowaną przez oszustów. Nie musisz podejmować decyzji od razu ani natychmiast odpowiadać na czyjeś pytania. 
• Poproś o nazwisko rozmówcy, rozłącz się i sama zadzwoń do instytucji, którą ta osoba reprezentuje (np. do banku, urzędu, administracji).
• Sprawdzaj wiadomości e-mail i SMS, jeśli jest w nich prośba o dane, kod Blik albo o pieniądze. Nawet gdy nadawcą jest znajomy – oszuści potrafią podszywać się pod dowolne numery telefonu i przejmują konta. Zadzwoń do tej osoby i wyjaśnij sprawę. 
• Pamiętaj, że nie ma nic za darmo, a wyjątkowe okazje się nie zdarzają. Jeśli na taką trafisz, bardzo prawdopodobne, że jest to oszustwo.
• Zanim odpowiesz na pytanie obcej osoby, nawet jeśli wydaje się niewinne, odczekaj kilka sekund. Wyrób w sobie nawyk liczenia do 5. Dzięki temu nie będziesz reagować odruchowo.