Szałwia lekarska – na jakie problemy zdrowotne może pomóc i jak ją właściwie stosować

Za lecznicze właściwości szałwii, dzięki którym pomaga na wiele dolegliwości, odpowiada olejek eteryczny. Przezroczysty i pachnący jest wydzielany przez liście szałwii. Wypełniają go związki chemiczne, które mają silny i pozytywny wpływ na nasz organizm. Substancje te to: tujon (stanowiący aż 50 procent olejku), cyneol (15 proc.) kamfora (8 proc.), a także borneol, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, kwas rozmarynowy, pinen, saponiny, triterpeny, witamina B1, C, P. Tak bogaty skład zapewnia szałwii wyjątkowo zróżnicowane działanie lecznicze. 

Jakie są właściwości lecznicze szałwii?

Potwierdzone naukowo właściwości szałwii to m.in.:

• działanie antybiotyczne – niszczenie bakterii i grzybów na skórze oraz błonach śluzowych, w tym bakterii Helicobacter pylorii powodującej chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy
• działanie przeciwwirusowe – zwalczanie m.in. wirusów opryszczki zwykłej (HSV-1) i pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej (VSV) oraz wirusa ospy wietrznej odpowiedzialnego za półpasiec
• działanie antyseptyczne – leczenie różnego rodzaju zakażeń
• łagodzenie stanów zapalnych – m.in. poprzez hamowanie rozwoju drobnoustrojów i zmniejszenie przekrwienia tkanek 
• normalizacja pracy gruczołów potowych – nie tylko tych pod pachami i na stopach, ale na całym ciele
• wspomaganie perystaltyki jelit, pobudzanie wydzielania soku żołądkowego i żółci
• poprawa wrażliwości komórek na insulinę i obniżanie poziomu cukru we krwi
• zapobieganie przerzutom komórek nowotworowych – m.in. poprzez niedopuszczanie do powstawania naczyń krwionośnych zaopatrujących guza w  substancje odżywcze
• dostarczanie fitoestrogenów – substancji naśladujących kobiece hormony
• ochrona komórek układu nerwowego przed stresem oksydacyjnym, zapobieganie uszkodzeniom mózgu i chorobie Alzheimera 

U kogo szałwia w ogrodzie, tego śmierć nie ubodzie – mówi staropolskie przysłowie. Zioło to było stosowane do leczenia rozmaitych chorób przez średniowieczną mniszkę i uzdrowicielkę, św. Hildegardę z Bingen. 

Przepisy na leki z szałwii, które sama łatwo zrobisz

W zależności od potrzeby, szałwię można stosować zewnętrznie lub wewnętrznie. Potrzebny surowiec – suszone listki – kupisz w każdej zielarni i aptece. Najzdrowsza będzie szałwia pochodząca z upraw ekologicznych – na opakowaniu informuje o tym symbol listka utworzonego z białych gwiazdek na zielonym tle.

Szałwia do użytku zewnętrznego

Gdy boli cię gardło, masz rozpulchnione, tkliwe, krwawiące dziąsła, dokuczają ci afty lub pleśniawki, zastosuj płukankę. Przy opryszczce, swędzeniu i pieczeniu naskórka, bolesnych krostkach na wardze – napar do obmywania. W razie trudno gojących się ranek na skórze, ropnych krostek, podrażnień, zmian grzybiczych, ciągle spoconych pach, dłoni i stóp, najlepsza będzie kąpiel.

Przepis na leczniczą płukankę z szałwi do jamy ustnej i gardła*

1. Po 30 g suszonych liści szałwii i liści tymianku zmiel w młynku do kawy i przesyp do słoika.
2. Zalej 480 ml octu winnego jabłkowego, wymieszaj i szczelnie zamknij.
3. Odstaw na 14 dni, 1 raz dziennie mieszając (przez wstrząsanie słoikiem, bez jego otwierania).
4. Po upływie tego czasu przecedź i przelej do ciemniej butelki.
5. Stosuj do płukania jamy ustnej i gardła kilka razy dziennie (nie połykając).

*Źródło przepisu: Johnson R.L., Foster S., Low Dog T., Kiefer D., Przewodnik po ziołach leczniczych, National Geographic, 2020. 

Ciekawostka: 

Z powodu swoich odkażających, antybakteryjnych i przeciwzapalnych właściwości szałwia jest częstym składnikiem tabletek do ssania na gardło i przeciwkaszlowych syropów, ale także past do zębów i płynów do płukania ust.

Przepis na napar z szałwii do okładów*

1. 2 łyżki stołowe suszonych liści szałwii zalej 1 szklanką wrzącej wody.
2. Przykryj kubek spodeczkiem i odstaw na 10 minut do zaparzenia.
3. Po upływie tego czasu napar jest gotowy do przecedzenia.
4. Zwilżony w naparze gazik przykładaj kilka razy dziennie do opryszczki na kilka minut.

*Żródło przepisu: Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984.

Lecznicza kąpiel szałwiowa - przepis nr 1

1. 3–5 łyżek suszonych liści szałwii zalej w garnku 2–3 litrami wrzątku i gotuj na małym ogniu przez 5 minut.
2. Wypełnij wannę wodą o temperaturze 36–40 stopni C.
3. Przecedź napar do wanny, wymieszaj ze znajdującą się w niej wodą.
4. Zanurz się w kąpieli na 20 minut.
5. Szałwiową kąpiel możesz brać nawet 3 razy w tygodniu.

Lecznicza kąpiel szałwiowa - przepis nr 2*

1. Przygotuj 100 g suszonego ziela szałwii oraz po 25 g suszonych liści babki lancetowatej, kwiatów rumianku i kwiatów lipy.
2. Zmieszaj zioła i całość mieszanki zalej 3–4 litrami wrzącej wody.
3. Przykryj i odstaw na 15 minut.
4. Do 1/3 wysokości wanny wlej wodę o temperaturze 37 stopni C.
5. Przecedź do kąpieli napar.
6. Pozostałe po odcedzeniu zioła włóż do płóciennego woreczka, zawiąż i zanurz w wodzie.
7. Zalecany czas kąpieli to 15–20 minut.
8. Po wyjściu z wanny owiń mokre ciało prześcieradłem kąpielowym i odpoczywaj 30–60 minut.

*Źródło przepisu: Ożarowski A., Jaroniewski O., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987.

Ciekawostka:

Ekstrakt z szałwii pojawia się w wielu kosmetykach o działaniu oczyszczającym, przeciwłojotokowym i przeciwtrądzikowym, antyperspirantach,  nawilżających balsamach i kremach, wygładzających szamponach, olejkach do masażu.  

Szałwia do użytku wewnętrznego

szałwia jest zalecana do picia przy bólach brzucha, także tych zlokalizowanych w nadbrzuszu, piekących, mających związek z chorobą wrzodową. Zioło to przyniesie ci ulgę przy niestrawności, wzdęciach, biegunce. Jest żółciopędne, dlatego stosuj je, gdy masz problemy z wątrobą. U osób z początkowym stadium cukrzycy typu 2 pomaga (razem z innymi ziołami) wyregulować poziom glukozy we krwi. W jednym z badań wykazano, że stosowana doustnie szałwia wpływa na kobiecy organizm podobnie do estrogenów i po 8 tygodniach może zmniejszyć nocne poty oraz inne objawy związane z menopauzą. Szałwia pomaga także wtedy, gdy napady pocenia są skutkiem nadczynności tarczycy. To idealne zioło dla wszystkich uczących się – usprawnia postrzeganie, koncentrację, poprawia pamięć prospektywną czyli tę związaną z planowaniem i skupieniem na zadaniach, które chcemy zrealizować w przyszłości. Zbadano, że chroni też mózg przed odkładaniem się groźnych blaszek (tzw. amyloidu).  Jest naturalnym lekiem przeciwko nowotworom – zapobiega uszkodzeniom DNA i niebezpiecznemu mnożeniu się komórek w jelicie grubym, płucach, wątrobie, a u mężczyzn – dodatkowo prostacie.

Przepis na uniwersalny leczniczy napar z szałwii *

1. 1 łyżkę suszonych liści szałwii zalej 1 szklanką gorącej wody.
2. Przykryj spodeczkiem i ustaw nad parą na 15 minut.
3. Po upływie tego czasu przecedź przez sitko.
4. Pij 2–4 razy dziennie po 1–3 łyżki.

*Źródło przepisu: Ożarowski A. i inni, Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1980.

Dlaczego człowiek umiera, skoro w jego ogrodzie szałwia rośnie? – mawiał o. Andrzej Czesław Klimuszko, wybitny polski fitoterapeuta-zielarz i słynny uzdrowiciel. Zioło to stało się składnikiem wielu opracowanych przez niego mieszanek leczniczych. 

Przepisy o. Klimuszko na specjalne herbatki szałwią*

Przeciwko półpaścowi

1. Przygotuj po 50 g suszonych ziół: liści szałwii, kwiatów wiązówki błotnej, kwiatów bzu czarnego, kwiatów nagietka, kory wierzby, kory dębu, korzeni arcydzięgla, korzeni kozłka, kłączy pięciornika.
2. Wszystkie zioła dokładnie wymieszaj. 
3. 1 kopiastą łyżkę stołową mieszanki zalej 1 szklanką wrzącej wody i przykryj na 3 godziny.
4. Przecedź, lekko podgrzej – herbatka powinna być przyjemnie ciepła.
5. Pij 3 razy dziennie 20 minut przed jedzeniem.

Przeciwko nadmiernemu poceniu

1. Odmierz po 50 g suszonych ziół: liści szałwii, liści melisy, liści orzecha włoskiego, korzeni omanu, korzeni lubczyka, ziela poziewnika, ziela skrzypu polnego, ziela szanty, ziela tasznika, kłączy pięciornika, kory wierzby. 
2. Wszystkie zioła starannie połącz.
3. 1 kopiastą łyżkę mieszanki zalej 1 szklanką wrzątku i przykryj, odstaw na 3 godziny.
4. Przecedź, lekko podgrzej.
5. Stosuj 3 razy dziennie przed posiłkiem.

Przeciwko grzybicy skóry

1. Potrzebne ci będzie po 50 g suszonych ziół: liści szałwii, ziela skrzypu polnego, ziela krwawnika, korzeni łopianu, ziela tasznika, ziela rdestu ostrogorzkiego, koszyczków rumianku.
2. Wszystkie zioła dokładnie wymieszaj.
3. Odmierz 1 kopiastą łyżkę stołową i zalej w szklance wrzątkiem, zaparzaj pod przykryciem 3 godziny.
4. Przecedzony napar lekko podgrzej.
5. Pij 3 razy dziennie co najmniej 20 minut przed jedzeniem.

*Źródło przepisów: Klimuszko A. Cz., Wróćmy do ziół leczniczych, Oficyna Wydawnicza Rytm, 1987.

Przepis na leczniczą nalewkę szałwiową przeciwko poceniu*

1. 25 g wysuszonych i rozdrobnionych liści zalej 130 ml alkoholu 70-procentowego.
2. Odstaw na 14 dni, często wstrząsając.
3. Przecedź, wyciśnij liście, połączone płyny przelej do ciemnej butelki i przechowuj w lodówce.
4. Pij po 1/2 łyżeczki w 1/4 szklanki przegotowanej, ostudzonej wody.

*Źródło: Ożarowski A., Jaroniewski O., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987.

Czas stosowania

Niezależnie od tego, czy przyjmujesz szałwię zewnętrznie czy doustnie, nie powinnaś robić tego dłużej, niż 2 tygodnie. Kurację trwającą więcej czasu należy uzgodnić z lekarzem, zielarzem lub farmaceutą.

Przeciwwskazania do kuracji

Szałwii nie powinno się stosować razem z lekami:

• przeciwzakrzepowymi (np. warfaryną) – zioło może nasilać ich działanie
• oddziaływującymi na układ nerwowy (np. przeciwko depresji)

Zioło jest również niewskazane dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. 

Działania niepożądane

Jak każde zioło, szałwia w nadmiarze może zacząć działać negatywnie. Przyjmowana doustnie w dużych dawkach przez dłuższy czas naraża na skutki uboczne takie, jak: nudności, wymioty, drgawki, przyspieszona praca serca, wysypka alergiczna. Jeśli zaobserwujesz u siebie któryś z tych objawów, natychmiast przerwij kurację.

Uprawa szałwii w ogródku

Jeśli chcesz, sama możesz uprawiać surowiec do swoich domowych leków. Warunek, który musi być spełniony: miejsce uprawy nie może znajdować się w pobliżu jezdni, zakładów przemysłowych ani żadnych innych obiektów emitujących zanieczyszczenia – zioła bardzo je pochłaniają.

Odpowiednie stanowisko

Nasiona szałwii (np. ze sklepu ogrodniczego) sadzi się w marcu. Znajdź słoneczne, osłonięte od wiatru miejsce. Ustaw w nim skrzynki i wypełnij je żyzną, bogatą w wapń ziemią. Powinna być średnio wilgotna. W razie zagrożenia przymrozkami skrzynki trzeba przykrywać.

Zasady zbioru

Z młodej, uprawianej pół roku roślinki zbiera się liście jesienią. W następnych latach, gdy szałwia jest starsza – w maju i czerwcu przed zakwitnięciem oraz na jesieni, od września do pierwszych przymrozków. Robi się to w dzień pogodny, tuż po obeschnięciu porannej rosy. Listki powinny być zdrowe, nieuszkodzone, bez plam.

Suszenie

Zebrane listki rozłóż cienką warstwą na gazecie lub czystym płótnie w temperaturze do 35 stopni C. Miejsce powinno być niedostępne dla zapachów z zewnątrz, zwłaszcza jeśli w pobliżu znajdują się budynki gospodarskie (np. stodoła). Gdy będą kruszyły się w palcach, możesz je zebrać.

Przechowywanie

Wysuszoną szałwię trzymaj w kartonie lub papierowych torebkach w suchym miejscu. Nie powinny mieć do niej dostępu owady. Pamiętaj o umieszczeniu na opakowaniach etykietek z nazwą surowca i datą jego zbioru. Postaraj się zużyć zioło w ciągu roku – gdy jest dłużej przechowywane, traci swoje właściwości lecznicze.