Odra długo była chorobą niemal zapomnianą, a młodzi lekarze znali ją jedynie z podręczników! Przestaliśmy na nią chorować przede wszystkim dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym. Niestety, dziś znowu o odrze jest głośno za sprawą niepokojącego wzrostu zakażeń tą chorobą. Eksperci uważają, że głównym powodem powodem powrotu odry są krążące w społeczeństwie nieprawdziwe informacje o szkodliwości i zbędności szczepień. Pod ich wpływem niektórzy rodzice rezygnują ze szczepienia swoich pociech. A to zwiększa ryzyko zachorowania nie tylko u dziecka, ale także u osób, które mają z nim kontakt (dorosłych, innych dzieci).
Panuje fałszywe przekonanie, że odra atakuje tylko dzieci. Niestety, na odrę zapadają też dorośli, zwłaszcza ci, którzy uniknęli kontaktu z chorobą w dzieciństwie lub nie zostali zaszczepieni. Odra może zaatakować w każdym wieku. Co więcej, im starsza osoba, tym jej przebieg groźniejszy. Średnio aż u połowy dorosłych chorych na odrę rozwijają się powikłania oddechowe z zapaleniem płuc oraz zapalenie wątroby. Zdarzają się też komplikacje neurologiczne, jak np. zapalenie mózgu. Dlatego dorośli dwa razy częściej niż dzieci mogą wymagać hospitalizacji.
Coraz więcej przypadków odry w Europie
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2023 r. w państwach członkowskich Europejskiego Regionu WHO odnotowano 42 200 przypadków odry. Najwięcej przypadków odry odnotowano w Kazachstanie — 13 tys. 667, Rosji — 10 tys. 710, Kirgistanie — 5452 oraz Turcji — 4584. W Europie Zachodniej rekord należał do Wielkiej Brytanii — odnotowano tam 183 przypadki.
W Polsce, z danych opublikowanych przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH - PIB, wynika, że od 1 stycznia do 30 listopada 2023 r. zgłoszone zostały 33 przypadki odry, podczas gdy w tym samym okresie 2022 odnotowano ich 26.
– Zaobserwowaliśmy w regionie nie tylko 30-krotny wzrost liczby przypadków odry, ale także prawie 21 000 hospitalizacji i 5 zgonów z powodu odry. To niepokojące – wyjaśnił dr Hans Henri P. Kluge, dyrektor regionalny WHO na Europę.
W całym 2022 r. WHO potwierdziła tylko 941 przypadków. W ostatnich miesiącach wzrost liczby przypadków odry jest wręcz lawinowy i prawdopodobnie ta tendencja wzrostowa będzie się utrzymywać, jeśli nie zostaną podjęte środki zapobiegające dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Zdaniem dr. Hansa Henriego P. Kluge, szczepienia są jedynym sposobem, aby chronić dzieci przed tym niebezpiecznym schorzeniem.
Odra – co to za choroba?
Odrę wywołuje wirus. Przenoszony jest drogą kropelkową, czyli podczas kontaktu ze znajdującymi się w powietrzu drobinkami śliny czy kataru. Powoduje on wysoką gorączkę, charakterystyczną wysypkę, katar, łzawienie oczu, zapalenie spojówek, światłowstręt i suchy kaszel.
Wirus odry przenosi się dużo łatwiej niż grypy. Jest 6 razy bardziej zaraźliwy! Odbywa się to drogą kropelkową, nie tylko wskutek kichnięcia lub kaszlu, ale także np. mówienia. W powietrzu zawisa wtedy niewidoczny aerozol pełen kropelek, w których ukryte są zarazki.
Chora osoba może nie wiedzieć, że rozsiewa wirusy odry! Zaczyna zakażać jeszcze zanim wystąpi u niej wysypka czy jakikolwiek niepokojący objaw.
Dla osoby dorosłej odra może być szczególnie niebezpieczna. Wywołuje bowiem stan zapalny całego organizmu. Zdarza się, że przechodzi w zapalenie płuc lub mięśnia sercowego albo (po kilku latach) w podostre stwardniające zapalenie mózgu.
O tym, jak objawia się odra, mogliśmy już zapomnieć. Od 1975 roku w Polsce obowiązkowo szczepiono dzieci przeciw tej chorobie (od 2004 roku szczepionką skojarzoną, przeciw śwince, odrze i różyczce). Teraz jednak odra powraca. Eksperci WHO twierdzą, że ponowne pojawienie się odry wynika w dużej mierze ze spadku zasięgu szczepień. W latach 2020–2022 w Europie ponad 1,8 miliona niemowląt nie zostało zaszczepionych przeciwko odrze. Sytuacja jest bardzo niebezpieczna m.in. w Wielkiej Brytanii, grozi nawet wybuchem epidemii. Dane NHS England (odpowiednik naszego NFZ) pokazują, że ponad 3,4 miliona dzieci w wieku poniżej 16 lat nie jest chronionych, a tym samym są zagrożone zarażeniem się odrą.
Zachorowania obserwuje się przez cały rok. Źródłem ognisk odry w Polsce są osoby nieszczepione z racji zaniedbań lub powodów światopoglądowych (przeciwnicy szczepień). Powtórne zapadnięcie na odrę występuje bardzo rzadko.
Objawy odry: wysypka, gorączka i zapalenie spojówek
Zaczyna się od... mylących dolegliwości – katar, kaszel, gorączkę łatwo przypisać grypie. Co prawda, trochę podejrzany może się wydawać światłowstręt oraz obrzęk powiek, a także szarobiałe grudki w jamie ustnej, ale mało kto kojarzy je z odrą. Dopiero, gdy na czole i za uszami, a zaraz potem na całym ciele pojawiają się czerwone plamki, zaczynamy coś podejrzewać...
Wysypka w przypadku odry jest początkowo gruboplamista, w kolorze różowo-czerwonym. Następnie zlewa się w czerwone plamy o nieregularnych kształtach, z drobnymi grudkami. Wysypka ma charakter zstępujący. Najpierw pojawia się za uszami, wzdłuż linii włosów. Po kilkunastu godzinach obejmuje twarz i szyję, a trzeciego dnia widać ją już na całym ciele. Czwartego dnia znika - co ciekawe, w takiej kolejności, w jakiej się pojawiła.
Dlaczego odra jest niebezpieczna?
Ryzyko, że zostaniemy zarażeni odrą podczas kontaktu z osobą chorą wynosi aż 90 proc.! Co gorsza, chory zakaża nawet na pięć dni przed wystąpieniem wysypki, a następnie jeszcze przez około trzy dni. Komórki wirusowe odry atakują te, które odpowiedzialne są w naszym organizmie za jego odporność. Zakażony układ limfatyczny przenosi komórki chorobowe do krwi, płuc, wątroby, śledziony i jelit, w niektórych przypadkach także do mózgu. Stąd bardzo poważne powikłania. Są to: zapalenie płuc, ucha środkowego, mięśnia sercowego, mózgu. SSPE, czyli podostre stwardniające zapalenie mózgu, to powikłanie po odrze uznawane przez lekarzy za najgroźniejsze. Aż 95 proc. cierpiących na nie osób umiera.
Przez długi czas od przebycia tej choroby organizm jest mniej odporny na inne infekcje. Wirus odry usuwa bowiem od 11 do 73 proc. różnych przeciwciał, chroniących przed zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi, np. grypą, opryszczką, zapaleniem płuc itp. Można to określić jako niszczenie przez wirusy odry pamięci układu immunologicznego. To wynik badań naukowców z Harvardu. Jej odzyskiwanie trwa nawet kilka lat. Dlatego trzeba szczepić dzieci przeciw tej chorobie (to obowiązek). Powinni też zrobić to nieszczepieni dorośli.
Jak leczyć odrę?
Na odrę nie ma lekarstwa, ponieważ jest to choroba wirusowa. Organizm sam musi sobie poradzić ze zwalczeniem infekcji. Pomogą nam leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, np. z ibuprofenem, paracetamolem, a także stosowanie chłodnych okładów na czoło. Jeśli w ciągu 72 godzin od kontaktu z chorym przyjmiemy szczepienie, może to złagodzić przebieg choroby.
Jak uniknąć zakażenia odrą?
Najlepszym sposobem zapobiegania odrze są szczepienia. Nie tylko chronią one zaszczepiona osobę przed zachorowaniem i powikłaniami, ale także te osoby, które zaszczepione być nie mogą, czyli osoby o obniżonej odporności, uczulone na wybrane składniki szczepionek czy niemowlęta. To te grupy są najbardziej narażone i najdotkliwiej odczują skutki spadku liczby szczepień.
Aby uniknąć epidemii odry, zaszczepionych powinno być 95 proc. społeczeństwa. Jak pisze WHO: szczepienia przeciwko odrze są bezpieczne i opłacalne. Zapobiegły 56 milionom zgonów w latach 2000–2021. Aby zapewnić odporność, konieczne są dwie dawki szczepionki. Pierwszą podaje się zwykle w wieku 13-15 miesięcy, drugą – około 6. roku życia.
Szczepionkę przeciw odrze podaje się najczęściej w połączeniu ze szczepionkami przeciw śwince, różyczce i/lub ospie wietrznej.
