Guzy jajnika mogą być ogromne, ale to nie zawsze rak. Jakie mogą być przyczyny guzów i jak je rozpoznać?

Guz jajnika może ważyć nawet 20 kg. Dwa przypadki usunięcia tak ogromnych zmian miały miejsce jesienią tego roku w naszym kraju. Jak się okazało, były to guzy łagodne. I tak jest w przypadku większości pacjentek.

U młodszych kobiet częściej powstają torbiele funkcjonalne, u starszych, ok. 50-60 roku życia, łagodne zmiany zwyrodnieniowe związane z menopauzą. Problem w tym, że jedne i drugie mogą się z czasem przekształcić w nowotwór złośliwy. Większość zmian wykrywanych jest w trakcie badań USG.

Objawy guzów jajnika

Dolegliwości towarzyszące guzom bywają mylone z objawami innych chorób, często z zespołem jelita drażliwego. Ich nasilenie zależy od wielkości i rodzaju zmiany. Niewielki nowotwór łagodny zwykle nie powoduje objawów. Gdy urośnie do dużych rozmiarów, może powiększać obwód brzucha.

Pojawiają się:

• uczucie pełności w śródbrzuszu,
• zaparcia,
• częste oddawanie moczu
• wzdęcia.

W przypadku guzów nowotworowych o charakterze złośliwym mogą wystąpić niespecyficzne objawy, takie jak:

• nieregularne miesiączki,
• krwawienia z dróg rodnych,
• krew w stolcu,
• brak apetytu,
• bóle brzucha 
• wzdęcia
• mdłości
• wymioty.

Dlaczego guzy tworzą się na jajnikach?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, dlaczego tworzą się guzy na jajnikach. Przypuszcza się, że zarówno u młodych kobiet, jak i u pań w wieku menopauzalnym na powstawanie guzów nowotworowych mogą wpływać zmiany hormonalne.

Ryzyko zachorowania na raka jest najwyższe u kobiet obciążonych dziedzicznie (z uszkodzonymi genami BRCA1 lub BRCA2). Wyższe ryzyko raka jajnika stwierdzono również u pań mających wśród bliskich krewnych osoby ze zdiagnozowanym rakiem jajnika. Podatność na ten nowotwór wzrasta u kobiet palących papierosy.

Diagnostyka guzów jajnika

W diagnostyce guzów jajnika kluczowe jest przeprowadzenie szeregu badań, bo od ich wyników zależy szansa na najskuteczniejsze leczenie.

Badania wykrywające guzy na jajnikach to:

• wywiad rodzinny obejmujący przebyte schorzenia oraz przypadki raka w bliskiej rodzinie (dotyczy raka jajnika, piersi oraz przewodu pokarmowego),
• badanie ginekologiczne, palpacyjne przez powłoki brzuszne – lekarz może stwierdzić nieprawidłową wielkość jajnika, brak jego ruchomości, powiększoną macicę,
• badanie per rectum (również powinien je przeprowadzić ginekolog),
• USG przez powłoki brzuszne,
• USG przezpochwowe – pozwala ocenić wielkość zmiany, jej echostrukturę, np. pogrubiałe przegrody, zmiany brodawkowate, lite, płyn w jamie otrzewnowej,
• USG 4D/Color Doppler – to niezwykle cenne badanie pozwala ocenić obraz guza w projekcji 4D wraz z przepływem krwi w obrębie zmiany; nieprawidłowe unaczynienie i zmienione parametry przepływu krwi mogą świadczyć o zmianie podejrzanej w kierunku zmiany złośliwej,
• badania krwi – oznacza się tzw. markery nowotworowe, do których zaliczyć można: Ca125, HE4, a także protokół ROMA. Przekroczenie norm referencyjnych wymaga dalszej diagnostyki w kierunku zmiany nowotworowej.

Natomiast badania, którym będziesz musiała poddać się przed operacją, to:

• tomografia komputerowa miednicy i jamy brzusznej,
• rezonans magnetyczny jamy brzusznej i miednicy małej,
• tomografia komputerowa PET – badanie ze znacznikiem (izotopem promieniotwórczym),
• badanie genetyczne (dla kobiet obciążonych rodzinnym występowaniem raka jajnika).

Gdzie szukać pomocy, jeśli zmiany są nowotworowe?

Jeżeli wynik badania USG oraz poziomy markerów nowotworowych są podwyższone, to istnieje ryzyko, że patologia jajnika może mieć charakter nowotworowy. Powinnaś wówczas zostać skierowana do ośrodka referencyjnego, gdzie stosuje się nowoczesne standardy w diagnozowaniu i leczeniu (pytaj w oddziale NFZ).

Masz prawo zgłosić się do jednego z ośrodków referencyjnych, nawet jeśli znajduje się on daleko od miejsca twojego zamieszkania. Musisz mieć ze sobą skierowanie do szpitala, wystawione przez lekarza rodzinnego lub ginekologa mającego kontrakt z NFZ. Na pierwszą konsultację zabierz też wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych.

Leczenie guzów jajnika

W leczeniu guzów łagodnych terapia zależy od wielkości i rodzaju guza oraz warunków anatomicznych pacjentki. Gdy guz ma:

• poniżej 6 cm – lekarz prawdopodobnie zaleci obserwację i kontrole USG; torbiele czynnościowe, częste u kobiet młodszych, mają tendencję do zanikania – by ten proces wspomóc, stosuje się leki hormonalne; gdyby jednak zmiana się powiększała, należy ją usunąć (laparoskopowo);
• od 6 do 10 cm – kwalifikuje się do usunięcia operacyjnego (laparoskopia), powyżej 10 cm – lekarz podejmie decyzję o przeprowadzeniu operacji przez powłoki brzuszne. Niezależnie od metody, w trakcie zabiegu zawsze może zostać wykonane badanie histopatologiczne (śródoperacyjne) usuniętej zmiany.

Jeżeli badanie wskazuje na zmianę łagodną, chirurg usuwa ją, nie naruszając innych narządów miednicy. Gdy wynik histopatologii świadczy o zmianie złośliwej, konieczne będzie wycięcie wszystkich ognisk nowotworu. Przeważnie poza chorym jajnikiem usuwa się też drugi wraz z jajowodami. Rutynowo wycina się macicę, a w niektórych przypadkach węzły chłonne.

Leczenie farmakologiczne

W przypadku zmian łagodnych, np. torbieli czynnościowych, lekarz zaleci przede wszystkim częste badania kontrolne. Niekiedy stosuje się również leczenie hormonalne. Jeżeli zostanie u ciebie usunięty guz złośliwy, dalsze leczenie farmakologiczne będzie zależało od stopnia zaawansowania nowotworu.

To może być:

• chemioterapia platyną z paklitakselem – leczenie powinno być rozpoczęte około miesiąca po zabiegu chirurgicznym;
• chemioterapię wdraża się niekiedy również przed operacją, by spowodować zmniejszenie się guza;
• leki nowej generacji – zalecane są wówczas, gdy wcześniejsza standardowa chemioterapia nie dała efektów;

Skuteczność najnowszych leków sięga ponad 50 procent. Stosuje się:

Olaparyb – inhibitor PARP, hamujący replikację komórek rakowych. Leczenie przebiega długotrwale lub przerywa się je po 2 latach, gdy badania nie wykazują już zmian nowotworowych. Lek jest refundowany dla kobiet z dużym ryzykiem nawrotu choroby. Osobną grupą pacjentek mających szansę na zakwalifikowanie się do tej terapii są nosicielki mutacji BRCA1 lub BRCA2.

Bewacyzumab (przeciwciało monoklonalne). Lek ten hamuje wzrost naczyń krwionośnych zasilających komórki guza. Jest zalecany kobietom z zaawansowanym rakiem jajnika (refundowany w ramach programów lekowych Ministerstwa Zdrowia).

Kiedy warto zrobić badania genetyczne?

Jeśli w twojej bliskiej rodzinie były przypadki raka jajnika, piersi lub przewodu pokarmowego, – warto takie badanie rozważyć. Sprawdza ono obecność mutacji w genie nazywanym BRCA.

Badanie będziesz mogła zrobić bezpłatnie, gdy są do niego wskazania. Najlepiej zgłoś się na konsultację do poradni genetycznej (skierowanie dostaniesz od swojego lekarza rodzinnego lub ginekologa mającego kontrakt z NFZ).

Po konsultacji z lekarzem genetykiem, który potwierdzi, że wskazania do badania istnieją, zostanie ono przeprowadzone. Badanie genetyczne polega na pobraniu wymazu z wewnętrznej strony policzka.

Wykrycie nieprawidłowego genu zwiększającego ryzyko zachorowania na raka jajnika spowoduje, że zostaniesz objęta opieką w poradni onkologicznej i będziesz miała prawo do częstych badań kontrolnych w ramach NFZ.

Inne przyczyny bólu jajników

• Ból owulacyjny

Trwa zazwyczaj 2-3 dni, może być dokuczliwy, ale raczej nie jest silny. Pojawia się w połowie cyklu, zwykle po prawej stronie podbrzusza. Jest skutkiem pęknięcia pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej.

• Torbiele jajników

Ból występuje tylko przy większych torbielach. Wywołują one uczucie rozpierania – najczęściej po jednej stronie podbrzusza. Gdy torbiel się rozrasta, uciska okoliczne tkanki, a wtedy pojawia się też uczucie ciągłego parcia na pęcherz.

• Zapalenie przydatków

To zapalenie jajnika, jajowodu i najbliższej tkanki łącznej. Choroba ma charakter infekcyjny, objawia się silnym bólem podbrzusza obejmującym jajniki, wysoką temperaturą i wysokim tętnem. Charakterystyczny jest także ból podbrzusza, który promieniuje do kości krzyżowej.

• Zespół policystycznych jajników

Wskutek zaburzeń hormonalnych jajniki są powiększone i uciskają sąsiadujące tkanki. Przyczynia się to do przewlekłego bólu podbrzusza, jajników i całej miednicy. Gdy ból jajników jest silny i przewlekły, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.