Atopowe zapalenie skóry (AZS) – choroba ciała i duszy. Jak złagodzić swędzenie skóry?

Spis treści:

• Czym jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?
• Przebieg atopowego zapalenia skóry (AZS)
• Objawy i diagnostyka atopowego zapalenia skóry (AZS)
• Skutki atopowego zapalenia skóry (AZS)
• Skóra atopowa – pielęgnacja oraz sposoby łagodzenia swędzenia
• Leczenie miejscowe atopowego zapalenia skóry (AZS)
• Leczenie ogólne atopowego zapalenia skóry (AZS)
• Dieta eliminacyjna przy AZS – co jeść, czego unikać?

Czym jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Choć atopowe zapalenie skóry (zwane też AZS lub egzemą) towarzyszy człowiekowi od setek lat, dopiero od niedawna uznaje się je za jednostkę chorobową i odróżnia od innych dolegliwości skórnych. Nie można w stu procentach ustalić jednej przyczyny choroby, ale wiadomo, że największy wpływ na jej rozwój mają czynniki genetyczne. W wyniku nieprawidłowej budowy naskórka do organizmu przedostają się alergeny, wywołujące nieprawidłową reakcję systemu immunologicznego i stan zapalny. Znaczenie mają też inne okoliczności, np. stres czy zanieczyszczenie środowiska.

Przebieg atopowego zapalenia skóry (AZS)

Przebieg AZS jest bardzo zróżnicowany. Choroba najczęściej ujawnia się we wczesnym dzieciństwie i u blisko połowy pacjentów zanika (na ogół w okresie dojrzewania), ale skóra już zawsze pozostaje sucha i skłonna do podrażnień. U pozostałych chorych objawy mogą utrzymywać się przez całe życie, z charakterystycznymi okresami remisji i nasilenia.

Zdarza się też, że AZS atakuje dopiero w okresie pokwitania lub w wieku dorosłym. Jest trudne do leczenia, towarzyszą mu ciężkie do zniesienia objawy, ma też niezwykle destrukcyjny wpływ na życie dotkniętych nim osób. Ważne jest prawidłowe rozpoznanie, nowoczesne leczenie, ale i przestrzeganie przez pacjentów określonych zasad.

Objawy i diagnostyka atopowego zapalenia skóry (AZS)

AZS diagnozuje się według objawów podzielonych na dwie zasadnicze grupy.

Kryteria większe (wg Hanifina i Rajka) to:

• przewlekły i nawrotowy przebieg choroby,
• zmiany w określonych miejscach (u osób dorosłych na twarzy i szyi, w zgięciach łokci, pod kolanami),  
• silny świąd skóry,  
• występowanie atopii w rodzinie.

Już trzy z powyższych objawów potwierdzają AZS.

Kryteria mniejsze (uzupełniające) to:  

• suchość skóry,  rogowacenie przymieszkowe bądź tzw. rybia łuska,  
• podatność na zakażenia gronkowcem złocistym,
•  świąd podczas pocenia się,
•  dodatni wynik alergicznych testów skórnych,
•  podwyższony poziom immunoglobuliny E-IgE,  
• skłonność do nawrotowych zakażeń skóry,
•  nietolerancje pokarmowe i kontaktowe na różne czynniki,
•  zaostrzenie objawów pod wpływem stresu,
•  biały dermografizm (białe smugi na skórze np. po drapaniu się),
•  rumień twarzy,
•  zaćma,  
• objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki).

Skutki atopowego zapalenia skóry (AZS)

Skutki psychiczne i pomoc chorym na AZS

Atopowe zapalenie skóry dostarcza wielu cierpień pacjentom w każdym wieku, ale dla osób dorosłych ma też dodatkowe skutki. Na co dzień zmagają się nie tylko z poważnymi dolegliwościami, ale i ciężkim stresem. Widoczne na skórze zmiany sprawiają, że mają obniżoną samoocenę, izolują się od otoczenia, wpadają w stany depresyjne. Sytuację pogłębia niska wiedza na temat AZS w społeczeństwie. Osoby chore są często stygmatyzowane, odtrącane, mają problemy w relacjach z bliskimi, trudności ze znalezieniem pracy.

Potwierdza to m.in. raport „Sytuacja osób dorosłych chorujących na atopowe zapalenie skóry w Polsce”, przygotowany przez fundację AMICUS.

Dane z raportu nt. pogorszenia stanu psychicznego pacjentów w przebiegu AZS:

• 93% deklaruje, że choroba uniemożliwia im normalne funkcjonowanie zawodowe i społeczne
• 90% cierpi z powodu wyglądu skóry
• 67% czuje strach przed nawiązywaniem nowych relacji
• 61% odczuwa, że otoczenie nie ma świadomości, na czym polega AZS
• 56,4% odnosi wrażenie, że osoby bliskie się ich brzydzą
• 44% częściej doświadczają myśli samobójczych.

Jeżeli ty lub ktoś z twoich bliskich chorujecie na AZS, pamiętaj, że wsparcie psychiczne w tej chorobie jest równie ważne, jak jej leczenie. Poszukaj profesjonalnej porady. Pomocą służy też Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych (ptca.pl), infolinia: 800-190-590 (porady w każdy drugi wtorek miesiąca, w godz. 10-13).

Skutki fizyczne - zaburzenia budowy naskórka 

Naskórek jest pierwszą barierą, oddzielającą organizm człowieka od środowiska. Nienaruszony dobrze chroni nas przed czynnikami zewnętrznymi. U pacjentów chorych na AZS komórki tworzące naskórek nie przylegają do siebie, co sprawia, że do organizmu przedostają się rozmaite niepożądane substancje, które wywołują reakcję zapalną.

Skóra atopowa – pielęgnacja oraz sposoby łagodzenia swędzenia

Najważniejsze w pielęgnacji i leczeniu skóry atopowej jest regularne stosowanie emolientów. To specjalistyczne dermokosmetyki, wykorzystujące w swoim składzie substancje, które pomagają utrzymać odpowiednie nawilżenie skóry, natłuszczają ją, niwelują podrażnienia i odbudowują płaszcz hydrolipidowy uszczelniający barierę naskórkową. Pomagają również chronić skórę przed możliwym negatywnym wpływem czynników środowiskowych, w tym alergenów.

Emolienty zmniejszają uczucie świądu oraz działają przeciwzapalnie. Występują w wielu postaciach, np. kremów, balsamów, emulsji, żelów, szamponów.  Dorosłym chorym na AZS zaleca się stosowanie emolientów 2–3 razy dziennie, w ilości minimum 500 g tygodniowo. Przed aplikacją należy zapoznać się z ich składem i wybierać te, które nie zawierają substancji zapachowych, konserwantów itp.

 Aktualnie zalecane są emolienty plus – wzbogacone w dodatkowe aktywne substancje, takie jak flawonoidy, saponiny i lizaty bakteryjne. Uwaga! Niektóre emolienty mogą zawierać składniki alergizujące, stosuj tylko certyfikowane preparaty.

Leczenie miejscowe atopowego zapalenia skóry

W terapii egzemy stosuje się z dużą skutecznością glikokortykosteroidy (mGKS), w postaci maści, lotionów, kremów, aerozoli.  Leczenie zmniejsza stan zapalny i świąd, ogranicza też ryzyko rozprzestrzeniania się gronkowca. Niestety, długotrwałe stosowanie i nadużywanie leków sterydowych wywołuje skutki uboczne.

Skutecznym lekiem stosowanym miejscowo w AZS o łagodnym i średnim przebiegu są inhibitory kalcyneuryny (mIK) – takrolimus i pimekrolimus. W przeciwieństwie do sterydów, nie uszkadzają one bariery skórnej. Przy ostrych zmianach zapalnych stosuje się wstępne leczenie mGKS, a następnie przechodzi na mIK.

Nowoczesnym rozwiązaniem jest terapia proaktywna (leki podaje się długoterminowo także po remisji, co opóźnia nawrót choroby i zmniejsza jej objawy).

Leczenie ogólne atopowego zapalenia skóry

Co robić, by złagodzić skutki AZS? Jeżeli leczenie miejscowe jest nieskuteczne, wprowadza się doustne leki immunosupresyjne (cyklosporyna, azatiopryna, metotreksat) i fototerapię.

Fototerapia i fotochemioterapia

Leczenie światłem jest uznaną metodą leczenia AZS stosowaną w osób dorosłych, zmniejszającą świąd, działającą przeciwzapalnie, dającą dobre rezultaty przy rozległych zmianach.

Stosuje się:

• naświetlanie promieniami UVB (~311 nm),  
• metodę PUVA naświetlanie przy jednoczesnym podawaniu chemicznych środków doustnych wzmacniające działanie promieniowania na skórę,  
• naświetlanie UVA1 – za pomocą specjalnych lamp fluorescencyjnych,
• metalohalogenkowych (w zależności od dawki) stosowane w najcięższych przypadkach atopowego zapalenia skóry.

Fototerapia podlega refundacji. Niestety, w ramach NFZ dostępna jest głównie w dużych ośrodkach miejskich. Można ją także stosować w warunkach domowych przy użyciu lamp przenośnych.

Dieta eliminacyjna przy ASZ – co jeść, czego unikać?

AZS często towarzyszy nadwrażliwość pokarmowa na określone produkty:

• mleko krowie i jego przetwory,
• jaja,
• soję,
• zboża,
• ryby,
• skorupiaki,
• niektóre warzywa i owoce.

Odstawienie alergizujących pokarmów łagodzi skutki choroby i przyspiesza proces leczenia.

U niektórych pacjentów z czasem zwiększa się tolerancja immunologiczna i restrykcyjna dieta nie jest konieczna, u innych trwa całe życie. Dietę eliminacyjną należy stosować w porozumieniu z lekarzem, by nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych.  

Naturalnym wspomagaczem w leczeniu AZS i innych schorzeń dermatologicznych jest olej z wiesiołka dwuletniego. To bogate źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które mają pozytywny wpływ na stan skóry.